معرفت نفس‏

ابو حامد كه از متخصصان علم اخلاق و عرفان است، مى گويد:

اگر خواهى كه خود را بشناسى، بدان كه تو را آفريده اند از دو چيز: يكى از كالبد ظاهر كه آن را تن گويند و وى را به چشم ظاهر مى توان ديد و يكى معنى باطن كه آن را نفس گويند و جان گويند و دل گويند و آن را به بصيرت باطن، توان شناخت و به چشم ظاهر نتوان ديد و حقيقت تو آن معنى باطن است، هر چه جز آن است همه تبع وى است و لشگر و خدمتكار وى است و ما آن را دل خواهيم نهاد و چون حديث دل كنيم بدان كه آن حقيقت آدمى را مى خواهيم كه گاه آن را روح گويند و گاه نفس و بدين دل نه آن گوشت پاره مى خواهيم كه در سينه نهاده است از جانب چپ كه آن را قدرى نباشد و آن ستوران را نيز باشد و مرده را باشد و آن را به چشم ظاهر بتوان ديد و هر چه آن را بدين چشم بتوان ديد از اين عالم باشد كه آن را عالم شهادت گويند.