فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
0
نفر 0

هدايت، زمينه‏ساز رشد و كمال‏

 

منابع مقاله:

کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد هشتم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

 

گمراهى و كجراهى، زمينه محروميت از رسيدن به خداست. كه اولياى الهى حتى براى لحظه اى تاب و تحمل آن را ندارند؛ زيرا سبب فراق و جدايى از ديدار يار مى شود معناى اين كه خداوند كسى را به جهنم تهديد مى كند و يا به دوزخ مى اندازد اين است كه او در مسير توجه يا علاقه و لطف الهى نيست و از چشم خدا افتاده است و اين بدترين محروميت و كيفر براى بنده است.

از آن جا كه رسيدن به هر چيزى اسباب و ابزارهاى ويژه خود را مى طلبد، رسيدن به رضايت و آمرزش حق، امكانات مناسب راه آن را مى خواهد و هيچ يك از آنها در نزد ما نيست؛ زيرا رابطه بين حق و خلق رابطه ايجاب و سلب است، يعنى حق ايجاب است و خلق سلب است. حق تعالى داراى ذات وجودى و استقلالى است ولى خلق ذات ندارد و ظهور است و ظهور از خود ذات و استقلالى ندارد؛ پس راهنمايى انسان بايد از اسباب برترى فراهم گردد.

هنگامى كه امور مشتبه و دشوار مى شود نياز به هدايت خداوند بيشتر مى شود و در مورد هر كسى به حسب او ابزارهاى مخصوص به كار مى افتد و توفيق مى يابد.

يعنى گاهى آدمى با يك نصيحت دگرگون مى شود و راه نجات را پيدا مى كند و گاهى انسان با هزاران سخن و اندرز و راهنمايى به راه راست نمى آيد و عاقبت كلنگ قبرستان و فشار قبر او را بيدار مى كند.

مولاى متقيان درباره اين وضعيت قلبى مى فرمايد:

الَّلهُمَّ انْ فَهِهْتَ عَنْ مَسأَلَتى ، اوْ عَمِهْتَ عَنْ طَلِبَتى ، فَدُلَّنى عَلى مَصالِحى ، وَ خُذْ بِقَلْبى الى مَراشِدِى، فَلَيْسَ ذلِكَ بِنُكْرٍ مِنْ هَداياتِكَ وَ لابِبِدْعٍ مِنْ كِفاياتِكَ. «1»

الهى! اگر از بيان مسألتم عاجزم، يا از اين كه چه بخواهم سرگردانم، پس به آنچه مصلحت من است راهنمايم باش، و عنان دلم را به سوى آنچه خير من است، بگردان كه اين برنامه ها از هدايت ها و كفايت هاى تو بيگانه و عجيب نيست.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

إِذا أَرادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرَاً نَكَتَ فى قَلْبِهِ نُكْتَهً بَيْضاءَ، فَجالَ الْقَلْبُ يَطْلُبُ الْحَقَّ، ثُمَّ هُوَ إِلى أَمْرِكُمْ أَسْرَعُ مِنَ الطَّيْرِ إِلى وَكْرِهِ. «2»

هر گاه خداوند خوبى بنده اى را بخواهد، نقطه اى سفيد در دل او پديد آورد و آن گاه دل در جستجوى حق برآيد، پس چنين كسى به سوى عقيده شما شتابان تر آيد تا پرنده اى كه به لانه اش مى شتابد.

بنابراين خداوند زمينه ساز هدايت به سوى كمال و حقيقت است و حق از پيامبران و اولياى خود خواسته است كه در دنيا بين مردم زندگى كنند تا نشانه هاى رحمت و تابلوهاى عزّت را به چشم خود بنگرند.

روايت شده است كه:

روزى حضرت داود عليه السلام تنها به دشت و بيابان رفت پس خداوند به او وحى فرمود: اى داود! چه پيش آمده كه تو را تنها مى بينم؟ عرض كرد: پروردگارا! شوق ديدار تو در جانم شدت گرفته و بين من و آفريدگان تو فاصله انداخته است. خداوند به او وحى فرمود: به ميان آنان برو؛ زيرا اگر تو يك بنده فرارى را به نزد من بياورى، تو را در صحنه عرش با وصف «ستوده» ثبت مى كنم. «3» پس كسى كه همه عمر در خدمت ارشاد و هدايت خلق است و بر دل هاى آنان حكومت مى كند تا انسان هاى بيشترى به حق برسند؛ در جايگاهى بلند قرار دارد.

حضرت على عليه السلام در تشويق به عمل صالح مى فرمايد:

رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ حُكْماً فَوَعى ، وَ دُعِىَ الى رَشادٍ فَدَنا، وَ اخَذَ بِحُجْزَةٍ هادٍ فَنَجا. «4»

خداوند رحمت كند مردى را كه حكمتى بشنود و آن را حفظ نمايد، دعوت به هدايت شود و به آن نزديك گردد، و دامن هدايتگرى را بگيرد و نجات يابد.

اگر ما هدايت را به معناى دلالت بر شى ء بدانيم بدون توجه به جهت نيك و خير يا بدى و شر آن و از اين كه امام سجّاد عليه السلام هدايت را به كلمه صلح مقيد نموده، معلوم مى شود هدايت مفسدانه هم امكان دارد. يعنى كسى يا گروهى، راه باطل را با حق مشتبه مى سازند و يا به گناهى به خيال كار نيك تشويق و دعوت مى كنند ولى نيّت آنان گسترش فساد و فحشا در جامعه است، پس امام در اين فراز از طرف خداوند درخواست توفيق هدايتى خالصانه و نيكو مى كند به گونه اى كه در مسير انسان لغزش ها و انحرافات مانع رشد و تكامل معنوى انسان نشود و انسان به حدى تربيت و رشد بيايد كه به مرحله يقين و باور حقيقى برسد.

از بيان حضرت چنين برداشت مى شود كه داشتن يك مربى و مدرسه خوب و جريان پرورشى مناسب كه در بردارنده تربيت الهى باشد؛ توفيق بزرگى است.

اعتقاد به توحيد افعالى نقش تربيتى را در عمل ظاهر مى كند و اين جايگاه تنها در مكتب اسلام به آن اهميت داده شده است. يعنى با مرور بر دعاى مكارم الاخلاق مى بينيم كه از جزئى ترين تا مهمترين مسائل اعتقادى از درگاه حق خواسته شده كه حاكى از توحيد افعالى در اعتقادات بشر است و در عمل منجر به توحيد عملى و رفتارى انسان مى شود. و از طرفى نشانگر اهميت اسلام به زمينه سازى براى فضا و محيط سالم جهت سالم سازى روح و روان آدمى دارد؛ بنابراين انسان به دليل عدم احاطه بر همه اسباب و عوامل مؤثّر در حوادث جهان ممكن است در آينده در مسير انحراف و گمراهى قرار گيرد و تلقين و وسوسه هاى شياطين و مفسدان در او كارساز شود. ولى داشتن برنامه تربيتى مستمر براى آگاه سازى بشر مى تواند او را به سرانجام سعادتمندى برساند.

 [وَ عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمُرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ فَإِذَا كَانَ عُمُرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْكَ قَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَ ]

و مرا زنده دار، مادامى كه عمرم در طاعت تو به كار رود، و هنگامى كه عمرم بخواهد چراگاه شيطان شود، جانم را بستان پيش از آن كه دشمنى و نفرتت بر من پيشى گيرد، يا خشمت نسبت به من محكم و استوار شود.

 

عمر با بركت

امام صادق عليه السلام به مفضّل بن عمر در حكمت بى خبرى آدمى از اندازه عمرش مى فرمايد:

اينك اى مفضّل! درباره پوشيده بودن مدّت عمر انسان بينديش؛ زيرا اگر بداند كه مدت عمرش چقدر است و عمرش كوتاه باشد؛ زندگى بر او ناگوار شود چون منتظر است كه مرگ در زمانى كه مى داند، فرا مى رسد؛ بلكه مانند كسى است كه مالش از بين رفته يا در آستانه نابودن شدن باشد. چنين كسى از ترس نابود شدن اموالش و گرفتارشدن به فقر در عمل احساس فقر مى كند. اين در حالى است كه ترس از به سر آمدن عمر به مراتب بيشتر از ترس از نابودن شدن اموال است؛ زيرا كسى كه ثروتش كم شود به اميد اين كه آن را جايگزين كند آرامش پيدا مى كند، اما كسى كه به تمام شدن عمرش يقين داشته باشد، نااميدى وجودش را فرامى گيرد.

اما اگر عمرش دراز باشد و بداند هنوز خواهد بود. چه بسا غرق لذّت ها و گناهان شود و در پى خوشى ها باشد تا در آخر عمر توبه نمايد ....

ممكن است بگويى؛ اكنون نيزكه مدت عمرش نامعلوم است و هر لحظه انتظار فرا رسيدن مرگ را دارد، باز مرتكب زشتكارى و نافرمانى مى شود.

مى گوييم: حكمت ناشناخته طول عمر را كه بيان كرديم همچنان به قوّت خود باقى است. امّا اگر انسان با اين حال از كار زشت بازنايستد و خويشتن دارى نكند، اين ديگر به خاطر سرمستى و سنگدلى اوست نه اين كه تدبير و فلسفه امور نادرست باشد. «5» آيا درخواست مرگ رواست؟ به ويژه براى مؤمن كه در روايات داريم مؤمن آرزوى مرگ نكند؛ زيرا وجود او مايه حيات و بركت، دفع بلا و خطرهاست. اما آن جا كه عمر در انجام گناهان كبيره مى گذرد از مهمترين واجبات درخواست مرگ است. پس بايد ظاهر و باطن هماهنگ و ميزان باشد كه در غير اين حالت؛ مرگ براى آدم بهتر از زندگى و به مصلحت جاودانگى اوست.

انسان تا در بهره عمر قرار دارد بايد تلاش كند خود را از خود ببرّد پيش از اين كه پيك مرگ او را از وى ببرّد؛ چرا كه اگر از خود بريد؛ ديگر بريده شده را نمى بُرند و نيازى به بُرش ندارد. مؤمن بايد باطن را از ديگران ببرُد، مانند انسانى نباشد كه حاضر نيست كتاب و دفترش را به كسى بدهد، او نبريده است چه رسد كه درخواست كننده او معصومى چون رسول اللّه صلى الله عليه و آله باشد كه به جوانى مژده بهشت و درجات بالا را مى دهد.

پس دانسته شد كه اگر شيطان هنگام مرگ بيايد و بگويد در صورتى كه شهادتين بگويى كتابهايت را آتش مى زنم و او بگويد نه آتش نزن

«لا الهَ الَّا اللّه »

نمى گويم، چون ايمان او كتابى بوده و باور و يقين محكم نداشته و از عمرش سودى نبرده است.

اينان در جهنم فرياد مى كشند، خدايا! ما را برگردان تا عمر از دست رفته را جبران كنيم ولى چه سود كه پند گيرنده اى يافت نمى شود تا در انديشه فردا باشد.

خداوند صحنه دلخراش دوزخيان را چنين بازگو مى فرمايد:

وَ هُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَآ أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صلِحًا غَيْرَ الَّذِى كُنَّا نَعْمَلُ أَوَ لَمْ نُعَمّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَ جَآءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُواْ فَمَا لِلظلِمِينَ مِن نَّصِيرٍ» «6»

و آنان در آن جا شيون و فرياد مى زنند: پروردگارا! ما را بيرون بياور تا كار شايسته انجام دهيم غير آنچه انجام مى داديم. [مى گويم:] آيا شما را چندان عمر نداديم كه هر كس مى خواست در آن مقدار عمر متذكّر شود، متذكّر مى شد؛ و [آيا] بيم دهنده اى به سوى شما نيامد؟ پس بچشيد كه براى ستمكاران هيچ ياورى نيست.

و هرگز بازگشتى نيست، نه فرمانى براى مرگ هميشگى و نه نجاتى از شعله هاى آتش و نه شفاعتى براى خلاصى از دهشت قيامت و نه عذرى ديگر ...

رسول اللّه صلى الله عليه و آله در تفسيرآيه فوق مى فرمايد:

إِذا كانَ يَوْمُ القِيامَةِ نُودِىَ أَيْنَ أَبْناءُ السِّتّينَ؟ وَ هُوَ العُمرُ الَّذى قالَ اللَّهُ تَعالى :

أَوَ لَمْ نُعَمّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ» «7»

چون روز قيامت شود ندا آيد كجاييد شصت ساله ها؟ اين همان عمرى است كه خداى تعالى فرمود: آيا شما را آن قدر عمر نداديم كه در اين مدت پند گيرنده پند گيرد.

حضرت على عليه السلام درباره فرصت هاى از كف رفته مى فرمايد:

الْعُمْرُ الَّذى اعْذَرَ اللَّهُ فِيهِ الى ابْنِ آدَمَ سِتُّون سَنَةً. «8»

عمرى كه خداوند فرزند آدم را در آن معذور داشته، شصت سال است.

يعنى خداوند تا شصت سالگى به فرزند آدم اجازه عذرخواهى مى دهد كه روزگار جوانى و ميانسالى هر انسان است؛ زيرا نيمه اوّل عمر آدمى به پيروى از هواى نفس در اثر غلبه شهوت و شرارت نفس مى گذرد، پس چون از شصت گذشت و به سن پيرى وارد شد و آتش ها خوابيد، بهانه اى براى نادانى و ناتوانى باقى نمى ماند.

 

يوم التغابن در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله

 

پيامبر عزيز اسلام صلى الله عليه و آله درباره توصيف قيامت به يوم التّغابن مى فرمايد:

روز قيامت براى هر روز از روزهاى عمر بنده، بيست و چهار گنجينه به تعداد ساعات شبانه روز گشوده مى شود. گنجينه اى را پر از نور و شادمانى مى بيند و با مشاهده آن، چنان شادى و سرورى به او دست مى دهد كه اگر ميان دوزخيان تقسيم شود احساس درد آتش را از يادشان مى برد. اين گنجينه ساعتى است كه در آن پروردگارش را اطاعت كرده است.

سپس گنجينه ديگرى برايش باز مى شود و آن را تاريك و بدبود و حشتناك مى يابد و از مشاهده آن چنان ترس و وحشتى به او دست مى دهد كه اگر ميان بهشتيان تقسيم شود، نعمت بهشت را به كام آنها تلخ مى سازد و آن ساعتى است كه در آن پروردگارش را نافرمانى كرده است.

آن گاه گنجينه ديگرى برايش گشوده مى شود و آن را خالى مى يابد و در آن چيزى كه او را شادمان يا ناراحت كند يافت نمى شود و آن ساعتى است كه در آن خواب بوده يا به امور مباح دنيا اشتغال داشته است. پس، از اين كه مى توانسته اين ساعت ها و لحظه ها را با كارهاى خوب پر كند و نكرده، چنان احساس زيان و اندوهى به او دست مى دهد كه در وصف نمى گنجد؛ و اين اشاره «يوم التغابن» است كه خداوند فرموده: آن روز؛ روز مغبونى است. «9» نيكوكارى، طهارت بدن، دورى از بدى ها، خوش نيّتى، خوش رفتارى با خانواده، نيكى به پدر و مادر، صله رحم و زيارت قبر اباعبداللّه الحسين عليه السلام، از جمله اسبابى است كه عمر را زياد و با بركت مى سازد و حتى اثرات آن در عالم ديگر هم آشكار مى شود.

حضرت سجّاد عليه السلام در دعاى معروف به ابوحمزه ثمالى به درگاه حق چنين عرضه مى دارد:

وَاجْعَلْنى مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمُرَهُ وَ حَسَّنْتَ عَمَلَهُ وَ أَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ وَ رَضِيْتَ عَنْهُ وَ أَحْيَيْتَهُ حَيَاةً طَيِّبَةً فِى أَدْوَمِ السُّرُورِ وَ اسْبَغِ الْكَرامَةِ وَ أَتَمِّ الْعَيْشِ. «10»

مرا چون كسى قرار ده كه عمرش را دراز و كردارش را نيكو گردانيده اى و نعمتت را بر او تمام كرده اى و از وى خرسندى و زندگى خوش همراه با پايدارترين شادمانى و كامل ترين كرامت و معيشت عطايش فرموده اى.

 

 

 

پی نوشت ها:

 

 

______________________________

 

(1)- نهج البلاغه: خطبه 218.

(2)- بحار الأنوار: 5/ 204، باب 7، حديث 33؛ المحاسن: 1/ 201، حديث 37.

(3)- بحار الأنوار: 14/ 40، باب 3، حديث 26؛ ارشاد القلوب، ديلمى: 1/ 171، باب 50.

(4)- نهج البلاغه: خطبه 75.

(5)- بحار الأنوار: 3/ 83، باب 4، حديث 1.

(6)- فاطر (35): 37.

(7)- كنز العمال: 2/ 10، حديث 2924.

(8)- نهج البلاغه: حكمت 326.

(9)- بحار الأنوار: 7/ 262، باب 11، حديث 15؛ عدة الدّاعى: 113.

(10)- بحار الأنوار: 95/ 91، باب 6، حديث 2؛ إقبال الأعمال: 74.

 

 


منبع : پایگاه عرفان
0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

فحشاء از دیدگاه آیات و روایات
آثار و نتایج قیام امام حسین(ع)
عنايت و توجه سيدالشهدا (ع)
امام آسمانی (1)
قدرت و فرمانروائى مطلقه حق بر ظاهر و باطن هستى‏
صدقه عامل دفع بلا
امام سجاد (ع) و روشهای تفسیری
بی‌تفاوتی مصداق بی‌دینی است
بركرانه ی صحیفه ی سجادیه
ملحق شدن راس مطهر امام حسین (ع) به بدن مطهر

بیشترین بازدید این مجموعه

سیمای یاران حضرت مهدی(ع)
كلام اميرالمؤمنين عليه السلام در باب حرص‏
نشانه های خدا در قرآن
نور رمضان (2)
نخستین کسی که وارد جهنم می شود!
سه اثر عجیبِ دعا برای غیر
تاثیر صلوات در حسابرسی آخرت!
ذکر کثیر چیست؟
کرامات و معجزات حضرت فاطمه زهرا (س) (2)
متن دعای معراج + ترجمه

 
نظرات کاربر

پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^