كفايت حق از عبد

منابع مقاله:

کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد هشتم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

زمان و وقت، گوهر گران بهايى است كه از جانب حضرت حق از باب رحمت و لطف در اختيار انسان قرار داده شده است.

با اين سرمايه بسيار سنگين الهى، مى توان دست به تجارتى زد كه سود و منفعت دنيايى و آخرتى نصيب شود.

بسيارى از مردم با كرامتى كه علاقه دارند از لحظه لحظه عمر خود در بهترين كارها بهره مند شوند.

عده اى به اندوختن علم و دانش براى رشد خود و هدايت ديگران عشق مى ورزند.

گروهى علاقه دارند دست به تأليف كتب سودمند اسلامى و تربيتى بزنند. جمعيتى عاشق تحصيل علوم مادى براى خدمت به وطن و حلّ مشكلات مردم هستند. پاره اى از مردم با تمام وجود دلبسته به كار خيرند و مى خواهند از مقدار فرصتى كه در جنب زندگى براى آنها هست درهر زمينه اى براى مردم كار خيرى انجام دهند.

گاهى اشتغالات فكرى، بدنى، كارى، اجتماعى، خانوادگى مانع از اين همه امور مفيد است.

اما وقتى انسان مؤمن از حضرت حق بخواهد كه او را از آن همه اشتغالات كه همچون سدّى در برابر آن همه برنامه هاى پرمنفعت قرار دارد نجات دهد، تا بتواند در كمال آسايش خاطر، دست به انجام برنامه هاى مثبت بزند، پروردگار مهربان خواسته اش را اجابت مى نمايد، و زمينه هائى از باب لطف و عنايتش فراهم مى آورد كه انسان بتواند در كمال آسايش و اطمينان و امنيّت خاطر به مسيرى كه در آن قدم گذاشته ادامه دهد، و به هدف عالى برسد.

از بسيارى از بزرگان دين همچون حضرت آيت اللَّه بروجردى و علّامه طباطبائى نقل شده است كه رشد علمى و تأليفات و تربيت شاگردان ما از بركت همسران بوده است، آنان آرامشى در زندگى فراهم آوردند، و چنان براى حل مشكلات داخلى، و فراهم آوردن وسايل و برنامه هاى لازم فداكارى كردند كه ما توانستيم وقت خود را در علم و عمل و تأليف و تصنيف و تربيت شاگردانى سودمند صرف كنيم.

گاهى خداوند دوستان بزرگوار و با كرامتى مرحمت مى كند كه عمده كارهاى شخصى و امور اضافى را در كمال عشق و دلبستگى انجام دهند، تا وقت پر بهاى آنان در هدف مقدس و مباركى صرف شود، و اين كفايت حق از بنده اش نسبت به اشتغالات اوست.

كفايت حق از عبد، جلوه رحمت خاصه الهيه به انسان مؤمن است.

نعمت كفايت را بايد قدردانى كرد، و نسبت به آن در مقام شكر برآمد. نعمت كفايت حق از عبد سرمايه عظيمى است كه مى توان به وسيله آن به تجارت معنوى دست يافت، و از بركت آن خير دنيا و آخرت را تأمين كرد.

رفع و منع اشتغالاتى كه مزاحم وقت پرقيمت انسانند، به وسيله حضرت كافى المهمّات در زندگى اهل خدا تجلى كامل داشت، و اين همه منفعتى كه در امور دنيايى و آخرتى نصيب انسان ها شده، از بركت اين نعمت عظيم است.

به راستى اگر در مسير كمال هستيد، و حسّ مى كنيد كه وجود شما مى تواند براى خود شما و عباد الهى منبع خير و بركت باشد ولى گرفتارى ها و اشتغالات مربوط به زن و فرزند، و امور داخلى خانه و مسائل بيرونى مانع از راه و هدف شماست به پيروى از حضرت سجّاد عليه السلام، در كمال تضرّع و زارى و حال، دست نياز به درگاه بى نياز برداريد و به حضرتش عرضه بداريد:

«وَاكْفِنى ما يَشْغَلُنِى الْاهْتِمامُ بِهِ»

و مرا از آنچه توجّه به آن دچار سرگرمى و مشغوليت مى كند، كفايت كن.

آيات كفايت حق از عبد

قرآن مجيد در باب كفايت حق از عبد در آياتى مى فرمايد:

وَكَفى بِاللّهِ وَليّاً» «1»

و بس است كه خدا سرپرست شما باشد.

وَ كَفى بِاللّهِ نَصيراً» «2»

و كافى است كه خدا ياور شما باشد.

و تَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ وَ كَفى بِاللّهِ وَكيلًا» «3»

و بر خدا توكّل كن؛ و كارساز بودنِ خدا [نسبت به امور بندگان ] كافى است.

وَكَفى بِرَبِّكَ هادِياً وَنَصيراً» «4»

و كافى است كه پروردگارت [براى تو] راهنما و يارى دهنده باشد.

انّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئينَ» «5»

كه ما [شرّ] استهزا كنندگان را از تو بازداشته ايم.

الَيْسَ اللّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ» «6»

آيا خدا براى بنده اش [در همه امور] كافى نيست؟

عمل براى قيامت

قيامت روزى است كه حضرت حق در كتاب هاى آسمانى، و صد و بيست و چهار هزار پيامبر صادق در گفتار خود، و دوازه امام معصوم در كلمات حكيمانه خويش، وقوع و تحقق آن را خبر داده اند.

قيامت روزى است كه هيچ شك و ترديدى در وقوعش براى قلوب صافيّه و ارواح صالحه وجود ندارد.

قيامت روزى است كه اگر برپا نمى شد عدالت بى مفهوم مى ماند.

قيامت روزى است كه تنها آن روز ظرفيّت جزاى نيكوكاران و بدكاران را دارد.

قيامت روزى است كه خداوند در آن روز با رحمت و عدالت به حساب تمام بندگان خواهد رسيد، و به هر كسى برابر اعمالى كه انجام داده اجر و مزد خواهد داد.

قيامت روزى است كه براى تمام حركات بندگان دادگاه تشكيل مى شود، و از همگان نسبت به تمام اعمالشان بازپرسى خواهد شد، و به قول حضرت حق در قرآن مجيد، در آن روز همه انسان ها بازپرسى خواهند شد.

حضرت سجّاد عليه السلام در اين قسمت از دعا از حضرت حق درخواست مى كند:

و مرا وادار به برنامه هائى كن كه فرداى قيامت از آن برنامه ها از من بازپرسى خواهى كرد كه اگر انجام گرفته باشد سرافراز و اهل سعادت، و اگر كوتاهى شده باشد خجالت زده و مستحق عذاب خواهم بود.

آن برنامه هائى كه در قيامت از آن بازپرسى مى شود، عبارت است از عقايد، اخلاقيات، اجراى اوامر و نواهى حضرت حق و انبيا و امامان، انسان نسبت به تمام اعضا و جوارح و حركات و اعمال و نسبت به تمام مردم و خلاصه نسبت به زمين و زمان و تمام نعمت هاى الهى دنيا و آخرت مسؤول است. انسان مكلف به اين حقيقت است كه از تمام نعمت هاى الهى، هماهنگ با دستورها و فرامين وحى استفاده كند.

سؤال از اعمال در قرآن مجيد

قرآن در باره مسؤوليّت انسان در صحراى قيامت مى فرمايد:

فَوَرَبِّكَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ اجْمَعينَ* عَمّا كانُوا يَعْمَلُونَ» «7»

به پروردگارت سوگند، قطعاً از همه آنان بازخواست مى كنيم.* از اعمالى كه همواره انجام مى داده اند.

وَقِفُوهُمْ انَّهُمْ مَسْئُولُونَ» «8»

آنان را نگه داريد كه حتماً مورد بازپرسى قرار مى گيرند.

وَلَتُسْئَلُنَّ عَمّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» «9»

و مسلماً ازآنچه همواره انجام مى داديد، بازپرسى خواهيد شد.

وَلَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمّا كانُوايَفْتَرُونَ» «10»

و روز قيامت از آنچه [به خدا و پيامبر و قرآن ] افترا مى بستند، حتماً بازپرسى خواهند شد،

ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ» «11»

آن گاه شما در آن روز از نعمت ها بازپرسى خواهيد شد.

سؤال از اعمال در روايات

حضرت صادق عليه السلام از قول لقمان در نصيحت به فرزندش روايت مى فرمايد:

وَ اعْلَمْ انَّكَ سَتُسْألُ غَداً اذا وَقَفْتَ بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَنْ ارْبَعٍ: شَبابِكَ فيما ابْلَيْتَهُ، وَ عُمْرِكَ فيما افْنَيْتَهُ، وَ مالِكَ مِمَّا اكْتَسَبْتَهُ وَ فيما انْفَقْتَهُ. «12»

فرزندم، آگاه باش فرداى قيامت در موقف حساب، در پيشگاه حضرت حق از چهار چيز باز پرسى خواهى شد:

جوانيت را چگونه گذراندى؟ عمرت را در كجا و در چه برنامه هائى تمام نمودى؟ ثروتت را از چه راهى به دست آوردى و در كجا خرج كردى؟

در هر صورت با تمام وجود بايد مواظب تمام لحظات عمر بود كه به اين خرمن پرقيمت الهى آتش مخالفت با برنامه هاى الهى نيفتد كه هستى را بر باد مى دهد و در آخرت، آدمى را با تهيدستى و تنگدستى رسواكننده اى روبرو مى نمايد. وقت پر ارزش خود را در قسمتى صرف عبادات و در قسمتى صرف معاش، و در قسمتى صرف تحصيل معرفت و در قسمتى صرف لذّت هاى حلال كنيد، تا در روز قيامت در برخورد به بازپرسى با سربلندى جواب داده و با كمال آرامش و امنيّت به سوى رضوان حق و بهشت عنبر سرشت حركت كنيد.

كه بهشت محصول چه عقايد و اخلاق و اعمالى است، و جهنّم نتيجه چه برنامه هائى است؟ در اين زمينه به روايت بسيار مهمى اشاره مى شود:

رسول خدا صلى الله عليه و آله در حديثى كه مردم را از بسيارى از امور نهى كرده، فرموده است:

مَنْ عَرَضَتْ لَهُ فاحِشَةٌ اوْ شَهْوَةٌ فَاجْتَنَبَها مَخافَةَ اللّهِ عَزّوَجَلَّ حَرَّمَ اللّهُ عَلَيْهِ النّارَ، وَآمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الْاكْبَرِ، وَ انْجَزَ لَهُ ما وَعَدَهُ فِى كِتابِهِ فِى قَوْلِهِ تَعالى:

وَلِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ» «13»

الا وَمَنْ عَرَضَتْ لَهُ دُنْيا وَآخِرَةٌ فَاخْتارَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَةِ لَقِىَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لَيْسَتْ لَهُ حَسَنَةٌ يَتَّقِى بِها النّارَ. وَ مَنِ اخْتارَ الْآخِرَةَ وَ تَرَكَ الدُّنْيا رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ، وَغَفَرَلَهُ مَساوِىَ عَمَلِهِ. «14»

اگر كسى در معرض گناه كبيره اى واقع شود، يا به شهوت حرامى برخورد كند و به خاطر ترس از خدا به اجتناب برخيزد، خداوند متعال وجود او را به آتش جهنم حرام كند، و وى را از فزع قيامت امان دهد، و به آنچه در قرآنش وعده داده وفا كند آن جا كه فرموده، براى آنان كه به وقت برخورد با گناه از خدا بترسند دو بهشت مقرر شده است.

بدانيد هر كس در معرض دنيا و آخرت قرار بگيرد، پس آخرت را بگذارد و به دامن دنيا بياويزد، روز قيامت خدا را ملاقات كند در حالى كه وسيله اى براى حفظ وجودش از آتش جهنم ندارد، و آن كه آخرت را انتخاب و دنياى حرام را بگذارد، از لذت رضايت حق بهره برد، و گناهانش مورد آمرزش قرار گيرد.

(نشاط اصفهانى)

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- نساء (4): 45.

(2)- نساء (4): 45.

(3)- نساء (4): 81.

(4)- فرقان (25): 31.

(5)- حجر (15): 95.

(6)- زمر (39): 36.

(7)- حجر (15): 92- 93.

(8)- صافّات (37): 24.

(9)- نحل (16): 93.

(10)- عنكبوت (29): 13.

(11)- تكاثر (102): 8.

(21)- بحار الأنوار: 13/ 425، باب 18، حديث 19؛ قصص الأنبياء، جزائرى: 329.

(13)- الرحمن (55): 46.

(14)- من لايحضره الفقيه: 4/ 13، حديث 4968؛ وسائل الشيعة: 15/ 209، باب 9، حديث 20297.