انسان ، به عنوان مخلوق ویژه خداوند بر روی زمین دارای زوایای پیچیده شخصیتی است که ارزشهای او را رقم میزند . راهیابی به عمق این ارزشها و درک مفهوم اصلی انسانیتِ انسان امری شیرین و در عین حال بسیار سخت و دشوار است که تلاش صاحبان خرد را می طلبد .
اندیشمندان و خردورزان در هر برهه ای از تاریخ برای رسیدن به این معنی که ارزش و فضیلت انسان در چیست و کدام برنامه می تواند او را در رسیدن به این هدف رهنمون گردد در تکاپوی فکری بوده اند . اما کوتاه بودن فکر اولیه بشر و اندیشه تربیت نیافته اش موجب گشته تا در هر نایی نوایی و در هر کویی صدایی طنین افکن شود و آنهایی که تنها دست خویش را در دست خرد نهاده اند به گمان درک واقعیت انسان و روح الهی او به طرح مسایلی واهی و به دور از شخصیت ناب آدمی بپردازند . عده ای ، ارزش انسانها را در رنگ پوستشان و گروهی در نژاد و خونشان و بعضی در ثروت اندوزی و تکاثرشان دیدند ، و یا فضیلت آنها را در زیبایی ها و جمال و جلال ظاهری شان جستجو نمودند و بر پایه آن قوانین ، برنامه ها و مزایایی وضع کرده و به پایمالی حقوق دیگر افراد جامعه پرداختند .
اما در فرهنگ گرانسنگ اسلامی ، ملاک فضیلت و ارزش انسانها بر یکدیگر ایمان ، دانش و تقوای آنهاست . مردم مومن از همه انسان ها با ارزش ترند و عالمان و دانشمندان اهل عمل ، به درجاتى از گروه مومنان برتر و بالاترند و اهل تقوا که تقواى آنان در نقطه اوج است از همه با فضیلت تر و باارزش ترند . قرآن مجید و روایات در این سه زمینه اشارات لطیف و عبارات دقیقى دارند :
اهل ایمان" . . .یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ " ( 1 )
. . .تا خدا مومنان از شما را به درجه اى و دانشمندانتان را به درجاتى عظیم و باارزش بلند گرداند و خدا به آنچه انجام مى دهید ، آگاه است .
ارزش مومن تا جایى است که آیات قرآن و روایات ، محبت به مومن را محبت به خدا و رسول و کمک به مومن را کمک به خدا و رسول و خوشحال کردن مومن را خوشحال نمودن خدا و رسول و آزار مومن را به هر شکلى آزار به خدا و رسول مى دانند !
حضرت امام باقر (علیه السلام) از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) روایت مى کند :
مَنْ سَرَّ مُومِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَمَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّ اللّهَ . (2)
کسى که مومن را خوشحال کند ، بى تردید مرا خوشحال کرده و کسى که مرا خوشحال کند به یقین خدا را خوشحال کرده است .
حضرت امام باقر (علیه السلام) همچنین فرمود :
مَا عُبِدَ اللّهُ بِشَیء اَحَبَّ الَى اللّهِ مِن ادخالِ السُّرورِ عَلَى المومِنِ. (3)
خدا به چیزى نزد او محبوب تر از وارد کردن خوشحالى و سرور بر مومن عبادت نشده است .
امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید :
لَقَضَاءُ حَاجَهِ امْرِئ مُومِن ، اَحَبُّ الَى اللّهِ مِن عِشرِین حَجَّهً ، کُلُّ حَجَّه یُنفِقُ فِیهَا صَاحِبُها مِائهَ الف .(4)
هر آینه برآوردن حاجت مومن نزد خدا از بیست حج که زائرش در هر حج آن صد هزار دینار انفاق کند بهتر است .
و نیز آن حضرت فرمود :
انْ اُشْبِعَ رَجُلا مِن اخوانِی ، اَحبُّ الَیَّ مِن اَنْ ادْخُلَ سُوقَکُم هذَا فَاَبْتَاعَ منها رَاْساً فَاُعْتِقُهُ.(5)
بى تردید اگر مردى از برادران مومنم را با غذایى سیر کنم ، نزد من از اینکه وارد این بازار شما شوم و برده اى را بخرم و در راه خدا آزاد کنم ; محبوب تر است .
اهل علم
رسول خدا (صلى الله علیه وآله) درباره برترى عالم مى فرماید :
فَضلُ العَالِمِ عَلَى سَائِرِ الناسِ کَفَضلِی عَلى ادنَاهُم.(6)
برترى دانشمند بر دیگر مردمان چون برترى من بر پایین دستترین و حقیرترین آنان است .
و نیز آن حضرت فرمود :
فَضلُ العَالِمِ عَلَى العَابِدِ کَفَضلِ القَمَرِ لَیْلَهَ البَدْرِ عَلَى سَائِرِ الْکَواکِبِ .(7)
برترى دانشمند بر عبادت کننده بى دانش مانند برترى ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است .
و نیز آن حضرت فرمود :
ثَلاثَهٌ یَشْفَعُونَ الى اللّه عَزَّوَجَلَّ فَیُشَفَّعُونَ : الانبِیاءُ ثُم العُلَماءُ ، ثُم الشُّهَداء. (8)
سه طایفه در قیامت شفاعت مى کنند که شفاعت آنان پذیرفته مى شود : پیامبران ، سپس دانشمندان ، آنگاه شهیدان .
حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمود :
عَالِمٌ یَنتَفِعُ بِعِلمِه ، افضَلُ مِن سَبْعِینَ الفَ عَابِد. (9)
دانشمندى که از دانشش سود برد از هفتاد هزار عبادت کننده بى دانش برتر است.
اهل تقواقرآن کریم درباره اهل تقوا مى فرماید :" اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ اَتْقَاکُمْ "
. . . بى تردید گرامى ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست . . .
پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مى فرماید خدا در قیامت به مردم خطاب مى کند :
اَمَرتُکُم فَضَیَّعتُم مَا عَهدتُ الَیکُم فِیهِ ، وَرَفَعتُم انسَابَکُم فَالیَومَ ارْفَعُ نَسبِی وَاَضَعُ انسَابَکُم ، ایْنَ المُتَّقُونَ ؟ انَّ اَکْرَمَکُم عِنْدَ اللّهِ اتقَاکُمْ.
شما را به عبادت و بندگى و دورى از طاغوت فرمان دادم ، ولى شما این حقیقت را که نسبت به آن با شما پیمان داشتم ضایع و تباه کردید و نسب هاى خود را که دردى از دنیا و آخرت شما دوا نمى کرد بالا بردید ; من امروز نسبى که بندگانم را با من پیوند مى دهد رفعت مى دهم و نسب و پیوند شما را با نیاکانتان فرو مى نهم و از ارزش و اعتبار مى اندازم اهل تقوا کجایند ؟ هر آینه گرامى ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شمایند .
آنچه از کلام خداوند و معصومین (ع) بدست می آید این است که در درگاه با عظمت ربوبی حضرت حق نمی توان به ملاکات دنیایی و ظواهر بی اساس مرتبت با آن دل خوش نمود ، چون در این صورت ، بلال حبشی ، موذن رسول خدا نمی شد و سلمان فارسی به فضیلت " منا اهل البیت " نایل نمی گشت .
آنچه خداوند برای انسان می پسندد و سبب کرامت حقیقی او می گردد ایمان اوست که با کمک آن به مقام فرهیختگی و دانش الهی رسیده و مراحل تقوا و بندگی را بپیماید .
1- مجادله (58):11 .
2- الکافى : 2/188 ; وسائل الشیعه : 16/349 .
3- الکافى 2 /189 ; وسائل الشیعه : 16/349 .
4- الکافى : 2/193 ; وسائل الشیعه : 16/363 .
5- الکافى : 2/203 ; المحاسن : 2/394 ; وسائل الشیعه 24/302 .
6- تفسیر الصافى : 2/675 .
7- عوالى اللئالى : 1/357 ، حدیث 28 ; تفسیر الصافى : 2/675 .
8- تفسیر الصافى : 2/676 .
9- الکافى : 1/33 ; تحف العقول : 294 ; تفسیر الصافى : 2/676 .
پایگاه استاد حسین انصاریان
