آيا از عمل به فرائض سودى به خدا مى‏رسد؟

سوال مهم اين قسمت همين است: آيا اگر كسى حق طلبكارى را بپردازد، به آن طلبكار سودى مى رسد يا خير؟ يا اگر حق اين طلبكار را ادا نكند، زيان و ضررى متوجه اين طلبكار مى شود؟ بايد ديد در اين باره اولياى خدا چه مى فرمايند.

وجود مبارك امير المؤمنين، عليه السلام، خطبه اى دارند كه، بى اغراق، از زيباترين و بهترين و پرمعناترين خطبه هاى دوره عمرشان است. به واقع، نمى توان از زمان حضرت تاكنون چند نفر از علما، حكما، دانشمندان، و عارفان اين خطبه را تفسير كرده و شرح داده اند. زيرا شرحش نيز خيلى مبسوط و گسترده است. تعدادى از اين شروح را خودم ديده ام و دو نفر را نيز در قم و تهران مى شناختم كه اين خطبه را به شعر درآورده بودند.

در اين خطبه، امير المؤمنين قريب به نود ويژگى براى اهل تقوا بر شمرده اند و اهل تقوا را با خصوصياتشان معرفى كرده اند كه هم زيبا و هم شگفتى آفرين است.

پيش از انقلاب، من نزديك هفت سال، و هر سال سى شب ماه مبارك رمضان، اين خطبه را براى مردم توضيح مى دادم كه مجموعا حدود 210 شب و 210 ساعت شد. بااين حال، تازه به ويژگى ششم اين خطبه رسيده بودم و هشتاد و چهار ويژگى ديگر همچنان باقى مانده بود. بعد هم نمى دانم به چه علت آن بحث رها شد و ادامه پيدا نكرد!

اين را هم بگويم كه لازم است هر شيعه اى تا فرصت زندگى باقى است، اگر همه نهج البلاغه را نمى خواند، لااقل اين خطبه را ببيند و اگر متن عربى آن را نمى فهمد از ترجمه هاى فارسى اين كتاب استفاده كند.

حضرت در مقدمه اين خطبه، كه به خطبه متقين معروف است، درباره بدهى هاى انسان به پروردگارچه آن ها را بپردازد و چه نپردازد- توضيحاتى داده اند كه بسيار مفيد است. همه مى دانند كه از زمان حضرت آدم تاكنون تعداد بسيار زيادى از مردم حق خدا را ادا نكردند و بدهى خود را به پروردگار نپرداختند. عده بسيار كمى هم از عهده اين مهم بر آمدند و اين حق را ادا كردند كه البته، تعدادشان خيلى كم است، هميشه هم كم بوده كم هم خواهد ماند.

اما پاسخ آن پرسش. امام مى فرمايد:

«أما بعد، فإن اللّه سبحانه و تعالى خلق الخلق حين خلقهم غنيا عن طاعتهم، آمنا من معصيتهم، لانه لا تضره معصية من عصاه و لا تنفعه طاعة من أطاعه».

اما بعد، خداى سبحان آن گاه كه به آفرينش خلق دست يازيد، هم از طاعتشان بى نياز بود و هم از عصيانشان مصون. چرا كه نه گناه گناهكاران زيانش رساند و نه فرمانبرى فرمانبران سوديش ارزانى دارد.

يعنى كسى كه بدهى خود را به خدا بپردازدمراد از بدهى بندگان به خدا واجبات و فرائض است، چه واجباتى مثل نماز و روزه و حج كه فقط با بدن و نيت سروكار دارد، و چه واجبات مالى مثل خمس و زكات و انفاق، و چه واجبات گروهى مثل حق مردم و حق زن و بچه- ذرّه اى سود در پرداخت اين دين به پروردگار تعلق نمى گيرد.

از عبارت «لا تنفعه» معلوم مى شود دين هايى كه از خدا به گردن انسان است منفعت هايى دارد؛ يعنى نماز و روزه و حج و انفاق و خمس و اداى حق مردم سودمند است، ولى سود آن ها به خدا نمى رسد. سبب مطلب آن است كه خداوند متعال نيازى به كسى ندارد.