منابع مقاله:
کتاب : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه جلد دو
نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان
حقيقت وجود آدمى همان نفخه دميده شده خداوند در جان اوست. در جلالت و منزلت آدمى همين بس كه خداوند او را به صورت معنوى و ملكوتى اش آفريده و خلافت و معرفت و استعداد خويش را به او بخشيده است. وجود آدمى جامع تمام تضادّها است، چرا كه مظهر جمال و جلال الهى است. حقيقت انسانى برتر از هستى و داراى ظهورات گوناگون است. و به حسب جامعيّت آينه حق است.
چنانكه حق جامع جميع اسماست انسان نيز جامع و مظهر تامّ حق است.
آفرينش آدمى در نيكوترين غالب و زيباترين چهره مقرّر شده است. نيكويى و زيبايى آدم از آن جهت است كه خداوند، آدم را با اعضاى هماهنگ و دقيق مجهّز كرده كه مى تواند كارهاى گوناگون و شگفت انگيزى انجام دهد كه هيچ يك از جانداران ديگر، توان انجام دادن آنها را ندارد و اين چهره برتر در زندگى روحى و مادّى و ابعاد گوناگون، ممتاز است.
از اين رو راويان و عارفان از پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله نقل كرده اند كه:
ان اللَّه عزَّوَجَلَّ خَلَقَ آدمَ على صُورَةِ الرَّحْمن. «1»
خداوند آدمى را بر چهره رحمانى خويش آفريده است.
و همچنين رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
رأيتُ رَبِّى لَيْلَةَ المِعْراجِ فِى احْسَنِ صُوَرِهِ. «2»
در شب معراج پروردگارم را با چشم دل در زيباترين و نيكوترين صورت معنوى و ملكوتى ديدم.
امير مؤمنان عليه السلام مى فرمايد:
الصُّورَةُ الانْسانِيَةُ هِىَ اكْبَرُ حُجَجِ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ هِىَ الكِتابُ الَّذى كَتَبَهُ بِيَدِهِ وَ هِى الهَيْكَلُ الّذى بَنَاهُ بِحِكْمَتِهِ وَ هِى مَجْمُوعُ صُوَرِ العالَمينَ وَ هِىَ الْمُخْتَصَرُ مِنَ اللُّوحِ المَحْفُوظِ وَ هِىَ الشاهِدَةُ عَلى كُلِّ غائبٍ وَ هِىَ الْحُجَّةُ عَلَى كُلِّ جاحِدٍ وَ هِىَ الطَّريقُ الْمُسْتَقِيمُ إلى كُلِّ خَيْرٍ وَ هِىَ الجِسْرُ الْمَمْدُودُ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنّارِ. «3»
چهره انسان كه بزرگ ترين حجّت خداوند بر آفريدگان اوست همان كتابى است كه با دست جلال و جمالش نگاشته است و پيكر تناورى است كه بر اساس حكمتش بنا نهاده و چهره هر دو جهان است كه داراى غيب و شهود و مادّه و معناست. چكيده اى از لوح محفوظ و گوهرى كه گواه هر نهان است. و دليل ناروايى سخن هر ناشناخته و نپذيرنده است. و او راه راست به سوى هر نيكى و پل ارتباطى بين بهشت و دوزخ است.
آفرينش آدم در كلام ملاهادى سبزوارى
حكيم و فيلسوف بزرگ حاج ملاهادى سبزوارى درباره آفرينش رحمانى آدم، از عارفى نقل مى كند:
«خداوند اراده نمود كه ذاتش را در صورت جامع نمايان كند. پس خود را در صورت انسان قرار داد. و اراده نمود كه اسما و صفات و افعالش را در صورت كامل ظاهر سازد آنها را در صورت عالم قرار داد، پس او در دو آينه نمايان مى شود.» «4» محاسن جمع حسن به معناى جمال و نيكويى است. اگر مقصود از خَلق، مخلوق خداوند باشد يعنى خداوند بهترين زيبايى آفرينش را در يك وجودى به نام آدم اختيار كرد كه قامتش ايستاده و چهره اى نيكو و سر او به سوى آسمان و اعضايى رها شده دارد. و يا در وجود پاك معصومان عليهم السلام كه آنان مثال و آينه و نماينده حق در ظاهر و باطن هستند. پس خداوند زيبايى هاى ظاهرى و باطنى را به انسان عطا كرده است.
گاهى مراد هيئت ادراكى و حواس است چون انسان اشرف مخلوقات است.
پس خداوند در كامل ترين صورت خلق نموده است.
محاسن بدنى مخلوقات
محاسن بدنى سه گونه است:
الف) صورت نيكو كه در آيه:
وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ» «5»
و شما را صورتگرى كرد و صورت هايتان را نيكو گردانيد.
به آن اشاره شده است.
ب) قامت نيكو و مناسب كه در آيات:
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» «6»
كه ما انسان را در نيكوترين نظم و اعتدال و ارزش آفريديم.
ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» «7»
سپس او را با آفرينشى ديگر پديد آورديم؛ پس هميشه سودمند و بابركت است خدا كه نيكوترين آفرينندگان است.
آمده است.
ج) حالت هاى گوناگون مانند: نشستن و ايستادن و خوابيدن و فعّاليّت و ...
و اگر مراد از حسن خُلق، همان صفات نيك باطنى اخلاقى باشد، پس حق تعالى انسان را با تركيب هاى مختلف روحى و جسمى و عقل و احساس آفريده كه مانند عالمى كوچك است، چون مى خورد و مى آشامد و حركت و احساس مى كند؛ مانند گياهان است و چون حقيقت اشيا را درك مى كند؛ مانند حيوان است و چون جامع معانى فوق است همانند فرشته است.
خداوند براى او بهترين اخلاق را خواسته است و خُلق در اين جا هيئت راسخ در نفس است كه افعال بدون فكر و روش به راحتى صادر مى شود.
خَلق و خُلق دو كلمه اند كه با هم استعمال مى شوند، وقتى گفته مى شود: فلانى حسن خلق دارد يعنى ظاهر و باطنش نيكوست. پس از خَلق اراده ظاهر و از خُلق اراده باطن مى شود. «8» از امام حسن عليه السلام به سندى كه راويان آن حسن هستند نقل شده كه فرمود:
انَّ احْسَنَ الحَسَنِ الْخُلْقُ الحَسَنُ. «9»
همانا نيكوترين نيكى ها اخلاق نيك است.
اين موضوع به قدرى اهميت دارد كه امام على عليه السلام فرمود:
عُنْوانُ صَحيفةَ المُؤْمِنِ حُسْنُ خُلْقِهِ. «10»
سرلوحه نامه مؤمن خوش خويى است.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- عيون أخبار الرضا عليه السلام: 2/ 110، حديث 12؛ كنز العمال: 1/ 227، حديث 1148.
(2)- عوالى اللآلى: 1/ 52، حديث 76.
(3)- شرح الأسماء الحُسنى: 1/ 12.
(4)- مجموعه رسائل: 308.
(5)- غافر (40): 64.
(6)- تين (95): 4.
(7)- مؤمنون (23): 14.
(8)- المحجة البيضاء: 5/ 95.
(9)- بحار الأنوار: 68/ 382، باب 92، حديث 30؛ الخصال: 1/ 29، باب 1، حديث 2.
(10)- بحار الأنوار: 68/ 392، باب 92، حديث 59؛ جامع الأخبار: 107؛ كشف الغمة: 2/ 347.
منبع : پایگاه عرفان
