محصولات الهام الهى‏

منابع مقاله:

کتاب  : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه جلد یک

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

اين همه دانش و علم در راه خداشناسى، اين همه فلسفه و حكمت در راه شناسايى حقّ، اين همه اشعار و عرفان در راه معرفت محبوب و اين همه جستجو براى يافتن حقيقت، محصول همان الهامى است كه قرآن از آن گفتگو كرده و معلول همان عنايتى است كه حضرت سجّاد عليه السلام در فراز دعا بدان اشاره كرده است.

اين الهام است كه اين همه دانشمند را وادار به مطالعه علوم مختلفه كرده و تحريك به نوشتن محصول مطالعات خود در هزاران كتاب و اين الهام است كه اين همه هنرمند چون سعدى و حافظ و سنايى و باباطاهر و جلال الدّين را وادار كرده كه ذوق خود را در قالب نظم ارائه دهند و از اين راه، فرهنگى بس پر محتوا و لطيف به يادگار گذارند.

اين الهام است كه هزاران نفر را به سوى نظام دادن عرفان و حكمت و فلسفه كشيده وهزاران كتاب پرقيمت به گنجينه علوم انسانى تقديم كرده اند. اين الهام است كه در قلوب عامّه مردم ذوق معرفت به او را زنده مى كند و ايشان را در راه شناخت معشوق قرار داده و از آنان مؤمن مؤدّب به آداب مى سازد.

و اين قرآن و نبوّت و امامت است كه به كمك الهام آمده تا آن را همچون درختى پر بار به كمال محصول برساند وآن را از انحراف حفظ نمايد و راه را بيش از پيش به روى انسان باز كند و خلاصه تمام درهاى معرفت و شناسايى را به روى عباد حق بگشايد.

اكنون به گوشه اى از محصولات اين الهام توجّه نماييد:

اجزاى گياهان

اصولًا هر گياهى از اجزاى بسيار ريز ذرّه بينى تشكيل شده كه آنها را ياخته يا سلّول نباتى مى نامند، اين سلّول ها گاهى به صورت بيضى يا كروى و زمانى به صورت شش ضلعى، بعضى دوكى شكل و بعضى استوانه اى هستند و در هر صورت سه قسمت برجسته زير در همه آنها مشاهده مى شود كه ساختمان هر يك از ديگرى دقيق تر وحيرت انگيزتر است:

1- پرتوپلاسم: يعنى همان مادّه زنده و ذى حياتى كه هنوز اسرار درون آن از چشم علوم امروزه پوشيده و پنهان است و معلوم نيست تحت چه قوانينى انجام وظيفه مى كند، همين قدر معلوم است كه پرتوپلاسم از عناصر مختلفى از قبيل كربن، ئيدروژن، ازت، اكسيژن، فسفر، گوگرد و بالأخره آهن و سديم و غيره تشكيل شده و قسمت عمده آن را آب فرا گرفته است.

2- هسته مركزى: كه خود داراى قسمت هاى مختلف و مواد گوناگون است، مخصوصاً رشته هاى زيادى در درون آن يافت مى شود كه در ميان آنها دانه هاى كروموزوم قرار دارد، اين دانه ها موقعيّت مهمّى در ساختمان هسته دارند.

3- غشاء: يا پوسته رويين كه آن نيز به نوبه خود داراى دو قسمت دقيق است:

نخست قسمت بيرونى كه سلولزى و درخشنده و سخت مى باشد و داراى مجارى بسيار ريزى است كه آب و ساير موادّ لازم به درون آن نفوذ مى كند و ديگر قسمت درونى است كه در عين ظرافت، در حفظ سلّول نقش مهمّى دارد.

ساختمان برگ ها:

شكل ظاهرى برگ ها بسيار مختلف و تناسب كاملى با وضع درخت از لحاظ ساختمان و چگونگى منطقه روييدن گياه دارد. برگ هاى نباتات كوهستانى و بيابانى كه از آب بهره كافى ندارند، معمولًا ضخيم و كلفت و پوشيده از كرك هاست كه از تبخير آب هاى دورنى آنها جلوگيرى مى كند ولى درختانى كه در كنار رودخانه ها مى رويند داراى برگ هاى پهن و نازك هستند كه تبخير آب به آسانى از آنها صورت مى گيرد. برگ هاى زيرزمينى و برگ هاى شناور در روى آب و برگ هاى شناور در درون آب، هر يك داراى شكل جالبى كاملًا متناسب با محيط زندگانى خود مى باشند. اگر برگى را از عرض برش داده و مقطع آن را زير ميكروسكوپ قرار دهيم هفت قسمت دقيق و ممتاز زيررا در آن مشاهده خواهيم كرد:

1- پوست رويين كه معمولًا سخت و غيرقابل نفوذ و در واقع حافظ و نگهبان طبقات زيرين است. اين طبقه فاقد كلروفيل مى باشد.

2- طبقه بافت ها و عضلات كلروفيل دار كه از سلّول هاى دراز منشورى شكلى تشكيل شده و دانه هاى سبزينه در تمام قسمت هاى آن ديده مى شود. وظيفه اين دانه ها اين است كه در مقابل نور خورشيد گاز كربنيك هوا را جذب كرده و آن را به اكسيژن و كربن تجزيه كنند، سپس كربن را در خود حفظ كرده و اكسيژن را به خارج بفرستند. البتّه اين عمل در رشد و نموّ نباتات از يك طرف و در تصفيه هواى محيط ما از طرف ديگر فوق العاده مؤثّر است.

3- آوندهاى چوبى، يعنى همان لوله هاى مخصوصى كه شيره خام گياهى در آن جريان پيدا مى كند.

4- آوندهاى آبكش كه شيره پرورده و بارآمده گياهى از آن عبور كرده و به مصرف تغذيه سلول ها مى رسد؛ شيره خام در اثر فعّاليّت مادّه كلروفيل به شيره پرورده تبديل مى شود و براى تغذيه سلّول ها آماده مى گردد.

5- طبقه تحتانى كلروفيل دار كه در قسمت زيرين قرار دارد و موادّ كلروفيلى آن نسبت به طبقه فوقانى كمتر است و به همين جهت رنگ پشت برگ ها معمولًا با رنگ روى آنها تفاوت دارد. وظيفه اين طبقه نيز با طبقه فوقانى مشابهت دارد.

6- طبقه پوسته زيرين برگ كه ساختمان آن شبيه پوسته رويين است.

7- روزنه هاى كوچك كه در پوسته زيرين ديده مى شود و عمل آنها تعرّق و بيرون دادن آب هاى زايد موجود در برگ است.

يكى از كارهاى شگفت آور برگ، عمل تنفّس است، يعنى آنها نيز مانند انسان و حيوان اكسيژن هوا را جذب كرده و گاز كربنيك را پس مى دهند. اين عمل را نبايد با عمل كربن گيرى اشتباه كرد. والبتّه همان طور كه حيوانات آبى از اكسيژن محلول در آب استفاده مى كنند، نباتات آبى نيز اكسيژن لازم را از آب مى گيرند.

شدّت و ضعف تنفّس گياهان، مربوط به شدّت و ضعف نور و حرارت هواى مجاور، مقدار رطوبت هوا و نوع گياه است. اين موضوع به وسيله تجربيّات متعدّدى كه از طرف دانشمندان فيزيولوژى گياهى به عمل آمده به ثبوت رسيده است.

ساختمان گل ها:

ساختمان گل ها از ساختمان برگ ها دقيق تر و داراى نقاط حيرت انگيزترى است. گل ها معمولًا از چهار قسمت عمده كه هر يك وظيفه مخصوصى دارد تشكيل مى شود:

1- كاسه گل، از برگ هاى سبزى تشكيل شده و وظيفه آن پوشانيدن سطح غنچه ها و پس از آن حفظ گلبرگ ها و جام گل است.

2- جام گل، يعنى همان برگ هاى اصلى گل كه غالباً به رنگ هاى گوناگون، وتعداد و طرز قرار گرفتن آنها در گل ها مختلف مى باشد. دقّت و لطافت و رنگ آميزى هاى عجيب و حيرت آورى كه در طرح و ساختمان گلبرگ ها به كار رفته هر بيننده اى را بى اختيار وادار به تحسين مى كند.

3- نافه گل، اگر در ميان گل ها دقّت كرده باشيد ميله ها و پرچم هاى ظريفى در وسط آن ديده مى شود كه آنها را نافه مى نامند و تعداد آنها در گل ها مختلف است و در عين حال حساب مخصوصى دارد.

در بالاى اين ميله ها برآمدگى كوچك و زرد رنگى است كه آن را «بساك» مى گويند. در ميان بساك، كيسه بسيار كوچكى است كه چهار حفره دارد و در ميان آنها دانه هاى گرده قرار گرفته است.

دانه هاى گرده، دانه هاى بسيار ريز ميكروسكپى هستند كه در عمل شباهت تامّى با نطفه حيوانات نر دارند. پس از برقرارى عمل لقاح بين آن و قسمت هاى مادّه، تخم گل درست مى شود. دانه هاى گرده با آن كوچكى به نوبه خود داراى ساختمان تو بر تو و نازك كارى هاى شگفت آورى مى باشند. در ميان آنها مقدار زيادى موادّ پرتوپلاسمى وموادّ چربى، قندى، نشاسته اى و ازتى مى باشد و در وسط آنها دو هسته كه يكى كوچكتر و ديگرى بزرگتر است وجود دارد، بزرگتر را هسته روينده و كوچكتر را هسته زاينده مى نامند كه وظيفه مهمّ اين دو را به زودى خواهيد دانست.

4- مادگى، همان قسمتى است كه روى محور گل قرار گرفته و در ناحيه فوقانى آن برآمدگى مخصوصى به نام كلاله است و سطح آن را مادّه لزج و چسبناكى پوشانيده، كار اين مادّه چسبنده نگاهدارى و جذب دانه هاى نر و كمك به روياندن آنهاست.

در پايين مادگى كه متّصل به قسمت تحتانى گل است ناحيه برجسته اى وجود دارد كه آن را «تخمدان» مى گويند و در ميان آن تخمك هاى كوچكى يافت مى شود كه با دنباله مخصوصى به ديواره تخمدان اتّصال دارند و به وسيله آن آب و موادّ لازمه را جذب مى كنند. تخمك ها نيز به سهم خود، ساختمان قابل ملاحظه اى دارند.

عمل تخم گيرى و زفاف:

پس از آن كه كيسه هاى گرده «بساك» از هم پاره شد و گرده ها روى كلاله مادّه قرار گرفتند فوراً شروع به نموّ مى كنند. در اين جا بايد متذكّر شد كه براى رسيدن دانه هاى گرده به كلاله مادّه، وسايل مختلفى وجود دارد كه از مشاهده آن تعجّب عميقى به مطالعه كنندگان جهان خلقت دست مى دهد؛ از جمله اين كه حشرات گوناگونى اين وظيفه حياتى را بدون آن كه توجّه به كار خود داشته باشند انجام مى دهند؛ يعنى در اثر رنگ و روى مطبوع و مادّه قندى مخصوصى كه در بن گل ها جاى دارد به طرف آنها حركت كرده و روى آنها نشسته و دانه هاى گرده را با پاى پشم آلود خود از اين نقطه به آن نقطه حمل مى كنند؛ اين عمل مخصوصاً در گل هايى كه ميله هاى نر و مادّه آنها از هم جداست و روى دو پايه قرار دارد بسيار شايان اهميّت است.

همان طور كه گفتيم وقتى دانه هاى گرده روى كلاله قرار گرفت شروع به رشد و نموّ مى كند، هسته بزرگتر كه همان هسته روينده است همراه آن نموّ كرده و به طرف تخمدان سرازير مى شود و در نزديكى آن به كلّى از بين مى رود ولى هسته كوچكتر كه زاينده است از ميان اين لوله باريك عبور كرده وارد تخمدان مى شود و با تخمك ها تركيب شده، عمل لقاح و زفاف در آن محيط مخفى و تاريك صورت مى گيرد، نطفه گل بسته و تخم اصلى آن به وجود مى آيد.

اكنون شما را به داورى مى طلبيم، آيا ساختمان اين گل و برگ بلكه يك سلّول ذرّه بينى آن به مراتب دقيق تر از يك قاب عكس يا يك ساعت ديوارى كه فوراً از ديدنش متوجّه سازنده با عقل و شعور آن مى شويم، نيست؟ آيا هيچ عاقلى مى تواند اين طبقات مختلف و وظايف عجيب هر يك را معلول تصادف بداند؟!

فرض كنيد در عالم جز اين شاخه كوچك، هيچ چيز نباشد يا هر چه هست به نظر ما نامرتّب و غير موزون بوده باشد، آيا تنها ساختمان شگرف اين شاخه كوچك براى پى بردن به يك منبع شعور و قدرتى فوق العاده در ماوراى جهان مادّه كافى نيست؟!