كاسته شدن گناه در رمضان‏

 منابع مقالہ : کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد 11   نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان

گناهان، آفاتى هستند كه حيات معنوى انسان را تهديد مى كنند و مانع شكوفايى آن مى شوند، پس حضور گناه در تكامل بشر سدّى در راه رشد معنوى انسان است.

روزه هم مانند ديگر عبادت ها به تنهايى نمى تواند موجب تحوّل معنوى در انسان شود، بنابراين روزه دار مبتلا به آفت گناه، از روزه اش بهره نمى برد هر چند گرسنگى و تشنگى و شب بيدارى بسيارى را تحمّل كرده باشد.

آدابى كه رعايت آنها، شرط ضرورى براى بهره بردارى از ضيافت ماه رمضان در جهت تجديد حيات معنوى خويش و رسيدن به تكامل روحى و جامع همه آداب روزه است، پرهيز از محرّمات الهى مى باشد.

در خطبه معروفى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در آستانه ماه رمضان بيان فرموده، آمده است كه امام على عليه السلام در حين آن خطبه پرسيد:

يا رَسُولَ اللَّهِ!، ما أَفْضَلُ الْأَعْمالِ فِى هذَا الشَّهْرِ؟ فَقَالَ: يا أَبَا الْحَسَنِ! أَفْضَلُ الْأَعْمالِ فى هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ. «1»

اى پيامبر خدا! بهترين كارها در اين ماه چيست؟ فرمود: اى أباالحسن! بهترين كارها در اين ماه، پرهيز از محرّمات الهى است.

به همين مناسبت درباره واژه رمضان از ريشه رَمَضَ و رَمَضى ، دو معنا بيان شده است:

1- بارانى كه اول پاييز مى بارد و هوا را از خاك و غبارهاى تابستان پاك مى كند.

2- داغى سنگ و شن ريزه كه از شدّت گرماى آفتاب بدن را مى سوزاند.

بسيارى از روايات اين نامگذارى را به سبب نقش ماه رمضان در پاكسازى آئينه جان از آلودگى هاى گناه و شويندگى روان از زنگار خطاها دانسته اند.

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرمود:

وَ إِنَّمَا سُمِّىِ رَمَضَانُ رَمَضَانُ لِأَنَّهُ تُرْمَضُ فِيهِ الذُّنُوبُ أَىْ تُحْرَقُ. «2»

و همانا رمضان را رمضان ناميده اند؛ زيرا گناهان در آن زدوده مى شود، يعنى مى سوزد.

فوائد روزه در روايات

معصومان عليهم السلام در باب فوائد روزه احاديث و گفتارهاى ارزشمند بسيارى دارند.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در پاسخ به فرد يهودى كه از پاداش روزه دار پرسيده بود، فرمود:

هيچ مؤمنى نيست كه به خاطر خدا ماه رمضان را روزه بدارد، مگر آن كه خداوند متعال، هفت ويژگى را براى او حتمى مى سازد:

1- حرام در بدنش ذوب مى شود.

2- به رحمت الهى نزديك مى گردد.

3- كفّاره خطاى پدرش آدم عليه السلام را ادا مى كند.

4- خداوند دشوارى هاى هنگام جان دادن را بر او آسان مى كند.

5- از گرسنگى و تشنگى روز قيامت، ايمن مى گردد.

6- خداوند به او از آتش امان مى دهد.

7- خداوند به او از نعمت هاى پاكيزه بهشت مى خوراند.

«3» امام على عليه السلام مى فرمايد:

صَوْمُ النَّفْسِ إمْساكُ الْحَواسِّ الْخَمْسِ عَنْ سائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوِّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِيعِ أَسْبابِ الشَّرِّ. «4»

روزه نفس، نگهدارى حواسّ پنجگانه از ديگر گناهان و تهى كردن دل از تمام اسباب بدى است.

حجاب ها در ماه رمضان

لغزش ها و معصيت هاى گوناگون، حجاب هايى هستند كه آدمى را از مشاهده جمال حضرت محبوب محروم مى كند، راستى انسان با اين مصيبت بزرگ چه كند؟

انسانى كه در طول سال در اثر خطاها و لغزش هاى نفس از درگاه حضرت دوست فاصله گرفته است بايد در صدد كم كردن اين فاصله ها برآيد. و بهترين موقعيّتى كه او را به اين هدف نزديك مى سازد روزه دارى حقيقى در رمضان است.

روزه دارى در تغيير رفتار و اصلاح شخصيّت انسان مؤثّر است.

بر اساس مطالعات علمى و تحقيقات روانشناسان و گزارش هاى قضايى كه در ايران و كشورهاى مختلف مسلمانان به عمل آمده است، نشانگر اين است كه رفتارهاى ناهنجار و جرايم اجتماعى و خشونت خانوادگى و ... در ماه رمضان به مقدار زيادى كاهش مى يابد.

و اين به خاطر تسلّط بر نفس است كه انسان ها در اين ماه بر افكار و اعمال خود دارند و ترسى كه در اثر خوف از غضب الهى و رحمت بيكران پروردگار، در دل افكنده مى شود.

ريشه اين دگرگونى در حال انسان به طبيعت روزه برمى گردد كه زمينه اى را كه شيطان بر اساس آن انسان را به گمراهى مى كشاند، از بين مى برد، زنجيرى كه در ماه رمضان شيطان را به بند مى كشد، همان جهاد با نفس و گرسنگى و تشنگى و فروكشى غضب است.

حكمت اين نكته را پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنين بيان مى فرمايد:

إِنَّ الشَّيْطانَ لَيَجْرى مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ فَضَيِّقُوا مَجارِيَهُ بِالْجُوعِ. «5»

شيطان از جايگاه خون آدمى در انسان وارد مى شود، پس با گرسنگى، محلّ هاى ورود او را تنگ كنيد.

يعنى شيطان از راه شهوت خوراك و لذّت جنسى و غضب نفس و خيالات آدمى، در اطراف رگ هاى قلب و مغز او جاى مى گيرد و سپس براى طرح هاى شيطانى خود برنامه ريزى مى كند.

بنابراين شيطان به تنهايى زمينه ساز گناهان نيست و در بند بودن شيطان ها نسبى است. هر چه روزه كامل تر باشد، زنجيرى كه شيطان را اسير مى كند و جلوى نفس أمّاره را مى گيرد؛ محكم تر خواهد بود و از ميزان غفلت و انحرافات ناشى از آن خواهد كاست.

بر اين پايه مى توان گفت: روزه آنانى كه در ماه رمضان، گناهانى را از روى غفلت يا عمد مرتكب مى شوند، كامل و مقبول نيست.

امام على عليه السلام، خطاب به بندگان در خطبه روز فطر مى فرمايد:

وَ اعْلَمُوا عِبادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى ما لِلصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ أَنْ يُنادِيَهُمْ مَلَكٌ فى آخِرِ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهِ! فَقَدْ غُفِرَ لَكُمْ ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِكُمْ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ فِيما تَسْتَأنِفُونَ. «6»

اى بندگان خدا! بدانيد كمترين چيزى كه براى مردان و زنان روزه دار مى باشد اين است كه: در روز آخر ماه رمضان فرشته اى به آنان ندا مى دهد:

بشارت باد بر شما اى بندگان خدا! كه خداوند گناهان گذشته شمارا بخشود، پس مواظب باشيد كه از اين پس چه مى كنيد!

[ «16» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ إِنْ مِلْنَا فِيهِ فَعَدِّلْنَا وَ إِنْ زُغْنَا فِيهِ فَقَوِّمْنَا وَ إِنِ اشْتَمَلَ عَلَيْنَا عَدُوُّكَ الشَّيْطَانُ فَاسْتَنْقِذْنَا مِنْهُ ]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست؛ چنانچه ما در اين ماه از حق و عدالت و بندگى و طاعت منحرف شويم، به دايره عدل و درستى برگردان، و اگر از راه هدايت به گمراهى افتيم، استوارمان ساز، و اگر دشمنت شيطان بر ما چيره شود، از كيد و مكرش ما را رهايى بخش.

 [ «17» اللَّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبَادَتِنَا إِيَّاكَ وَ زَيِّنْ أَوْقَاتَهُ بِطَاعَتِنَا لَكَ وَ أَعِنَّا فِى نَهَارِهِ عَلَى صِيَامِهِ وَ فِى لَيْلِهِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَيْكَ وَ الْخُشُوعِ لَكَ وَ الذِّلَّةِ بَيْنَ يَدَيْكَ حَتَّى لَا يَشْهَدَ نَهَارُهُ عَلَيْنَا بِغَفْلَةٍ وَ لَا لَيْلُهُ بِتَفْرِيطٍ]

خدايا! اين ماه را با بندگيمان براى حضرتت پُر كن، و اوقاتش را به طاعتمان براى وجود مباركت زينت ده، و در روزش ما را به روزه داشتن، و در شبش ما را به نماز و زارى به درگاهت، و فروتنى به پيشگاهت، و خوارى در برابرت يارى فرما تا روزش به غفلت ما از روزه، و شبش به كوتاهى ما از عبادت گواهى ندهد.

پی نوشت ھا:

______________________________
(1)- بحار الأنوار: 42/ 190، باب 126، حديث 1؛ عيون أخبار الرضا: 1/ 297، حديث 53.

(2)- مستدرك الوسائل: 7/ 546، باب 26، حديث 8851؛ المصباح، كفعمى: 513، باب 42.

(3)- بحار الأنوار: 93/ 369، باب 46، حديث 49؛ الخصال: 2/ 346، حديث 14.

(4)- غرر الحكم: 176، حديث 3362.

(5)- بحار الأنوار: 60/ 332، باب 3؛ عوالى اللآلى: 1/ 273، حديث 97.

(6)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حديث 13؛ مجموعة ورام: 2/ 158.