رمضان؛ بهار قرآن

رمضان، که «ماه خدا» و «بهار قرآن» نام گرفته، فصل جدیدی در عبادات سالانه انسان های مؤمن و ماه نزول آیات شریفه قرآن است که خداوند به آن اشاره دارد: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ» (بقره: 185)؛ چنان که در آیه دیگری می فرماید: «اِءنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ.»(قدر: 1)

«قدر»، از لیالی ماه مبارک رمضان، که نزول قرآن در آن واقع شده و از آن به «لیلة مبارکة» نیز تعبیر گردیده،(1) شب تعالی و صعود به قلّه کمال انسانی است که خداوند آن را برای انابه همه حق جویان، بخصوص پیروان اهل بیت علیهم السلام ، فراهم آورده و تلاوت قرآن را در آن شب و در دیگر ایّام به همراه دیگر اعمال صالح، تجارتی بدون ضرر و زیان برای انسان های مؤمن می داند که سبب رستگاری آنان می گردد؛ چنان که می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَن تَبُورَ.» (فاطر: 29)

مقصود از «تلاوت آیات» از منظر امام صادق علیه السلام فهم مراد خدا و عمل بدان ها و امید به وعده های الهی است؛ چنان که در روایت تفسیری از آن حضرت در ذیل آیه «الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِه» (بقره: 121) آمده است که «یُرتّلونَ آیاتَهُ و یَتفهَّمونَ معانیَه و یَعملونَ بِاَحکامِهِ و یِرجونَ وعدَه و یَخشونَ عذابَهُ و یَتمثَّلونَ قِصصَهُ ...»(2)

در خصوص نزول قرآن به واسطه روح الامین بر قلب مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله در ماه رمضان(3) و بعثت ایشان و تداوم راه آن حضرت به واسطه امامان معصوم علیهم السلام ، این پرسش مطرح است که قرآن با چه هدف و ضرورتی نازل گردیده است؟ و اگر قرآن نازل نشده بود و راه پیامبر به واسطه شیعه تداوم نیافته بود، بشر امروزی چه سرنوشتی داشت و در چه شرایطی بود؟ آیا او در راه پیشرفت خود، از همه حقایق و بهره های انسانی به دور بود و در تاریکی و جهل می زیست؟ آیا عقل و خرد او نمی توانست او را در همه مراحل زندگی یاری دهد؟ آیا او در برخورد با دیگران، بخصوص در جامعه کنونی، که تزاحم منافع بشری بیشتر شده است، نمی توانست راه صحیح را از خطا تشخیص دهد و بر معرفت خود بیفزاید؟ آیا او از هدایت و رشد کمال انتخابی به دور بود و همچون حیوانات در مسیر زندگی و پیشرفت و تعالی خویش، از نور وحی بی بهره بود؟ آیا خردورزی او به ضمیمه هم اندیشی با دیگران نمی توانست او را در مسیر تعالی قرار دهد؟ آیا ادیان پیشین، به ویژه یهودیت و مسیحیت، نمی توانند راهنمایی نیکو برای همه انسان های و در همه زمان ها باشند؟ آیا پس از نزول قرآن و بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله ، تداوم راه آن حضرت لازم نبود؟ و آیا به مفسّران واقعی قرآن نیاز نبود تا آن ها در کنار قرآن، راهنمای بشر تا قیامت باشند و با وجود آن ها، زمین هیچ گاه از حجت خالی نباشد؟

پرسش های مذکور و دیگر پرسش ها در این خصوص، ذهن هر مسلمان و به ویژه هر مؤمن شیعی مسلک را به خود مشغول می سازند تا ضرورت نزول وحی قرآنی و برانگیختن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و تداوم راه او به واسطه امامان معصوم علیهم السلام را بیشتر بشناسد و بر فلسفه نزول قرآن و بعثت رسول ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و امامت امامان دوازده گانه علیهم السلام ، بیشتر آگاه شود و بداند که بدون تردید، اگر قرآن نازل نگردیده و پیامبر خاتم مبعوث نشده بود و راه او به واسطه معصومان علیهم السلام تداوم نیافته بود، مؤمنان واقعی همچون دیگر انسان های غیرمؤمن و مسلمان در جهل و تاریکی به سر می بردند و از نور هدایت قرآنی و پیشوایان دینی بی بهره بودند؛ زیرا خردورزی و بهره مندی از عقل سالم، ما را به ضرورت بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و نزول قرآن و ضرورت تداوم راه آن حضرت رهنمون می سازد تا عقل در کنار وحی، راه کمال را بیابد. هرگز خرد فردی و حتی خرد جمعی نمی تواند در قلمرو تمامی رفتارها و اعمال بشری راه صحیح را ترسیم کند و بدان سو هدایت نماید تا سعادت بشر تضمین گردد. عقل بشری نیازمند وحی است تا به کمک او، بایدها و نبایدهای زندگی و رفتارهای اخلاقی مناسب و پسندیده را دریابد.

از سوی دیگر، قوام هستی مبتنی بر حجت روی زمین، یعنی وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سپس امامان معصوم علیهم السلام است و به خاطر وجود آن ها، زمین و آسمان ثابت و ماندگارند؛ زیرا وجود آن ها نور است و زندگی بدون نور مقدور نیست؛ چنان که امام کاظم علیه السلام می فرماید: «الامامةُ هی النورُ و ذلک قولُه: «آمِنوا بِاللّهِ و رسولِه و النورِ الّذی اَنزلنا.»»(4) امامان حجت خدا بر زمین اند و زمین هرگز بدون حجت نیست؛ زیرا بدون وجود حجت، زمین نابود می شود؛ چنان که حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «لو بقیتِ الارضُ بغیرِ امامٍ لَساخت»(5) و حضرت علی علیه السلام هم می فرماید: «اللّهمَّ بلی، لا تَخلُو الارضُ مِن قائمٍ بحجّة، اِمّا ظاهرا مشهورا او خائفا مغمورا»(6)

آنچه گذشت پاسخی اجمالی و کوتاه به برخی از پرسش های مذکور بود؛ پاسخ تفصیلی بر عهده محققان و اندیشمندان گران قدر مؤمن شیعی است که در این فصلنامه تخصصی و دیگر پژوهش های علمی، بدان پرداخته می شود.

بسیار خرسندیم که فصلنامه تخصصی شیعه شناسی در جهت تبیین و معرفی مقام و منزلت شیعه و ضرورت تداوم راه پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله به واسطه امامان معصوم علیهم السلام منعکس کننده مقالات و مطالعات علمی گران قدری است که حاصل تلاش پژوهشگران عزیز شیعی می باشند. آنچه ذکر آن در این مجال شایسته می نماید عرض ادب و احترام به محضر اعضای محترم هیأت تحریریه مجله، همکاران گرامی و تمامی محققان والاقدری است که با این نشریه همکاری داشته اند. همچنین ذکر این سخن بایسته است که در این مطلع و در ادامه راه پیش گزیده، دست تمامی محققان عرصه های الهیّات، تاریخ، جامعه شناسی و ... در دانشگاه و حوزه و دیگر مراکز تخصصی را، که تاکنون این نشریه از همکاری آن ها محروم بوده است، به گرمی می فشاریم و از پژوهش های آنان استقبال می کنیم. بجاست همه محققان و استادان محترم مجله شیعه شناسی را عرصه ظهور اندیشه های بدیع خود بدانند و در جهت تبیین دیدگاه های ناب شیعه و دفاع از شبهه افکنی ها، بخصوص در قلمرو الهیّات، تاریخ اجتماعی شیعه، نهادهای اجتماعی و جوامع و گروه های شیعی موجود در جهان، یاریگرمان باشند. ان شاءاللّه.

پی نوشت ها:

----------------------------------------

 1. «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَة.» (دخان: 3)

 2. منتخب میزان الحکمه، ص 418 به نقل از: تنیة الخواطر، ج 2، ص 236.

 3. «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلَی قَلْبِک.» (شعراء: 193)

 4. عبدعلی جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج 16، ص 341.

 5. محمّد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 1، 179.

 6. نهج البلاغه، تحقیق محمد عبده، بیروت، دارالمعرفة، ص 37.

 فصلنامه شیعه شناسی، شماره 11، ؛