فضائل و سیره فردی امام موسی کاظم علیه السلام

   آداب تلاوت
1 صداى زيبا و حزن آور
عالم بزرگوار شيخ مفيد(ره) مى نويسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترين مردم زمانه بود و بيش از همه حافظ كتاب الهى وخوش صداترين آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن آور مى خواند ومى گريست و شنوندگان هم گريه مى كردند، اهل مدينه او را «زين المجتهدين »مى ناميدند. (1)

در روايتى ديگر آمده است:(و كانت قراته حزنا) يعنى قرائت آن حضرت حزن آوربود. (2) به ابرهه مسيحى فرمود: «با كتاب خودت چقدر آشنايى؟ پاسخ داد: به متن و تاويل آن آگاهم، هشام مى گويد: حضرت كاظم(ع) شروع كرد به قرائت انجيل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسيح اين چنين مى خوانند و جز او هيچ كسى چنين نخوانده است و از پنجاه سال پيش تا كنون در جستجوى چنين شخصيتى بودم » و دراين هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (3)
2 ترتيل
يعنى حروف كاملا ادا وبيان و وقوف رعايت گردد.
حضرت كاظم(ع) مى فرمايد: از پيامبر اكرم در باره معناى «و رتل القرآن ترتيلا» (4) پرسيدند، در پاسخ فرمود:
بينه تبيانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حركوابه القلوب و لا يكون هم احدكم آخر السوره. (5)
يعنى قرآن را واضح و كاملا روشن بيان كن و حروفش را مانند رمل و شن هايى كه باد يكباره مى پاشد بر روى هم نريزو آن را مانند شعرخوانى پشت سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتيهاى قرآن بايستيد و دلها را با آن تكان دهيد و همت و نظر شما رسيدن به آخر سوره نباشد، يعنى به كيفيت بپردازيد نه به كميت. (6)
3 ارج نهادن به حاملان قرآن
آن حضرت در حديثى از جد بزرگوارش نقل مى فرمايد: خداى تعالى بخشنده است و جودرا دوست دارد و كارهاى عالى را دوست مى دارد و از كارهاى پست ناخرسند است وواقعا از احترام به جلال الهى بزرگداشت سه گروه است:
الف) ريش سفيد مسلمان،
ب) امام عادل،
ج) آن كسى كه حامل و تسليم قرآن كريم است به گونه اى كه نه اهل غلو است ونه از بار تكاليفش شانه خالى مى كند. (7)
4 اهداى ثواب قرائت به معصومان(ع)
على بن مغيره به امام كاظم(ع) مى گويد:
پدرم از جد شما پرسيد آيا رواست شبى يك ختم قرآن بخوانم؟
جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسيد: آيا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نيز، جدم عرض كرد: بلى هر چه توانستم.
و برنامه پدرم اين بود كه در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم مى كرد; و من نيزپس از پدر قرآن مى خوانم بيشتر و گاهى كمتر از پدرم، كم و زياديش بستگى داشت به اندازه فرصت و فراغت و يا كار و سرگرمى و نشاط و بيماريم و هنگام عيدفطر، قرآنهايى كه خوانده بودم، يك ختمش را براى رسول اكرم(ص) يكى براى على(ع)، يكى براى فاطمه(ع) و همچنين براى هر كدام از امامان تا به شما رسيدو يكى هم براى شما قرار مى دادم، از هنگامى كه خدا اين بينش و حال را به من عنايت كرده است و در سلك پيروان شما قرار گرفته ام.
حال آيا براى خودم نيز پاداشى هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است كه در قيامت با آنها هستى، گفتم الله اكبر، آيا چنين اجرى دارم؟ حضرت سه بار فرمود:
بلى. (8)
شيعه و قرائت قرآن
حضرت كاظم به مردى فرمود: آيا دوست دارى در دنيا بمانى؟ پاسخ داد:
بلى، پرسيد: براى چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساكت شد و پس از زمانى گفت: اى حفص! هركس از دوستان و شيعيان ما بميرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده مى شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش را بالا ببرد زيرا درجات بهشت به قدر آيه هاى قرآن كريم است: به قارى گفته مى شود: بخوان و ترقى كن پس او مى خواند و ترقى مى كند. حفص گويد:

در عمرم نديدم كسى را كه از امام كاظم (ع) بيشتر خدا ترس و به رحمت حق اميدوارباشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گويا هنگام قرائت به شخصى خطاب مى كند. (9)
پرهيز از بحثهاى بى فايده
همچنانكه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسيارى از معماهاى قرآنى، وقت گير،كم فايده و مايه غفلت از اهداف اصلى قرآن كريم است، در گذشته نيز مباحثى چون مخلوق بودن يا قديم بودن قرآن، به صورت مشكلى جنجالى درآمده بود ومايه درگيرى و خونريزى ها و اتلاف وقت و... مى شد. هنگامى كه در اين باره ازامام كاظم(ع) نظرخواهى و گفته شد مردم در اين باره اختلاف دارند برخى قرآن را مخلوق مى دانند و بعضى غير مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان مى گويند، نمى گويم ولى مى گويم: «انه كلام الله » قرآن سخن خداست. (10)
اين روش و منش بايد سرمشق امروز و هميشه ما باشد، كه از مباحث نظرى بى فايده و مشكل آفرين بپرهيزيم.
عنايت به تفسير قرآن
به جاست كه قارى به معنى و تفسير هم توجه نمايد، در سخنان امام كاظم(ع)مواردى از تفسير آيات بيان شده مثلا «توبه نصوح » در آيه «يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا» (11) را چنين تفسيرمى فرمايد: بنده به درگاه خدا توبه مى كند و ديگر برنمى گردد و توبه نمى شكند وبراستى كه محبوبترين بندگان خدا در پيشگاه حق، فريب خوردگان توبه كننده اند. (12)
تفسير واژه هاى مشكل
در تفسير «الذين هم عن صلاتهم ساهون » (13) سهو در نماز را تضييع نماز مى داند. (14) و يا در تفسير «الله الصمد» (15) مى فرمايد: «الصمد الذى لا جوف له » (16) يعنى صمد كسى است كه توخالى نيست; بديهى است كه اجسام همه توخالى و داراى هسته مركزى و پروتون هستند، و طبق اين تفسير صمد يعنى غيرمادى و غير جسم.
بيان مصداق و مورد آيه
شان نزول و يا روشن ترين مصداقهاى برخى آيات، در سخنان امام بيان شده است مثل مصداق «ماء معين » كه منظور از آن غيبت حضرت مهدى امام زمان(ع)است. در اين آيه از انسان سؤال شده: «قل ارءيتم ان اصبح ماوكم غورا فمن ياتيكم بماء معين » (17) يعنى بگو: به من خبر دهيد، اگر آب شما فرو رود،چه كسى آب روان برايتان خواهد آورد؟
و در توضيح «فجار» در آيه: «كلا ان كتاب الفجار لفى سجين » (18) مى فرمايد:
بدكاران و فاجران كسانى هستند كه در حق ائمه (عليهم السلام) نافرمانى و برآنان قلدرى كردند. (19) گفتنى است كه بيشترين تفسيرهاى آن بزرگوار در شرح آيه هايى است كه در اثبات امامت و رهبرى و يا بيزارى و مذمت منحرفان از امامت نازل شده است.
در معرفى مهم ترين مصداق منافقان، كسانى را نشان مى دهد كه به ولايت حضرت على(ع) ايمان نمى آوردند، قرآن كريم مى فرمايد:
«هنگامى كه منافقان نزد تو آيند مى گويند:
«ما شهادت مى دهيم كه يقينا تو رسول خدايى » خداوند مى داند كه تو رسول اوهستى، ولى خداوند شهادت مى دهد كه منافقان دروغگو هستند...» (20)
اين به خاطرآن است كه نخست ايمان آوردند سپس كافر شدند از اين رو بر دلهاى آنان مهرنهاده شده و حقيقت را درك نمى كنند. امام(ع) مى فرمايد: منظور منافقانى است كه نخست ايمان آوردند به رسالت پيامبر(ص) و سپس به لايت حضرت على(ع) وصى آن حضرت كفر ورزيدند.
ثواب تلاوت
در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسيارى از آيه ها و سوره ها بيان شده كه نمونه هايى را مرور مى كنيم:
1 هرگاه از چيزى ترسيدى صد آيه از هر جاى قرآن كه خواستى، بخوان، آنگاه سه بار بگو: اللهم اكشف عنى البلاء. (21)
2 امام كاظم(ع): نسيم رحمت الهى در هر روز جمعه هزار بار مى وزد، و به هربنده اى هر چه خدا بخواهد مى دهد پس هر كه بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او مى بخشد. (22)
پى نوشت ها:
1 ارشاد مفيد، ص 235; بحارالانوار، ج 48، ص 102.
2 كافى، ج 2، ص 606، به نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 11.
3 بحارالانوار، ج 48، ص 104.
4 سوره مزمل، آيه 4.

5 بحارالانوار، ج 76، ص 63; مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 44.
6 مسند الامام الكاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.
7 بحارالانوار، ج 92، ص 184.
8 كافى، ج 2، ص 418; مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 98.
9 همان، ص 606; نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ص 11.
10 توحيد صدوق، ص 224; مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 7.
11 سوره تحريم، آيه 77.
12 تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 374; مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 42، بااندكى تفاوت.
13 سوره ماعون.
14 مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 47.
15 سوره توحيد.
16 مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 48.
17 سوره ملك، آيه 30.
18 سوره مطففين، آيه 8.
19 مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 46.
20 سوره منافقون، آيه 3 1.
21 مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص 559، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ص 41.
22 ثواب الاعمال، ص 157، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 11.
23 امالى صدوق، ص 361، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 9.