عبادت های برخاسته از علم و بینش عابدان دانا و آگاه و مسئول می پرورد و عبادت های فاقد دانش و شناخت عابدان جاهل و نادان پرورش می دهد.
فرهنگ و تفکر اسلامی برای عبادت های آگاهانه و عمیق ارزش و منزلتی خاص قائل است و خداوند متعال فقط اینگونه عبادات را می پذیرد و ثواب و پاداش وصف ناپذیر برای عامل و انجام دهنده آن اختصاص می دهد. به این ترتیب دین مبین اسلام که همه جا برای دانش و بینش ارزش و احترام قائل است در عبادت خدا نیز به طور ریشه ای و مبنایی با این موضوع مواجه می شود.
جایگاه علم و آگاهی در اسلام فوق تصور است و تعابیر زیبا و عمیق و راهگشایی در این باره از طریق آیات مقدس قرآن کریم و سخنان پیشوایان دین (ع ) مطرح گردیده است .
از دیدگاه تعالیم اسلام آموزش و طلب علم « واجب » است (۱ ) و از گهواره تا گور باید علم و دانش آموخت (۲ ) و علم و دانش حیات اسلام است و ستون ایمان محسوب می شود . (۳ ) و دانش میراثی است ارجمند (۴ ) و شرافتی چون علم یافت نمی گردد(۵ ) و علم و دانش ریشه و اساس هر خیر و خوبی است . (۶ )
این تعابیر که کثیر و فراوان است و به صورت برگزیده و نمونه از نظر گذشت نشان می دهد که اسلام علم و دانش را بسیار گرامی می دارد و ارزش و اعتباری مافوق تصور برای آن قائل می باشد. یکی از این ارزش ها و آثار مهم نقش محوری و زیربنایی علم و آگاهی در تحقق شناخت و معرفت و در پی آن عبادت راستین می باشد. درباره نقش علم و دانش در نیل به معرفت و شناخت و تحقق صحیح عبادت و پرستش این سخن از حضرت علی (ع ) تامل برانگیز است :
« علم و دانش بارورکننده معرفت و شناخت است . » (۷ )
این کلام نغز به صراحت و روشنی و به طور نمایان و مستقیم به جایگاه و نقش ارزنده و تعیین کننده علم و دانش در ایجاد معرفت و بینش و شناخت اشاره می نماید تو گویی هر معرفت و شناختی مولودی است که از ما در دانش و علم زاده می شود و ارتباط و پیوند این دو اینچنین نزدیک و مستحکم و استوار و پابرجا می باشد. بنابراین معرفت و شناخت که درون مایه اصلی عبادت و پرستش خداوند است از بستر علم و دانش برمی خیزد و به تاثیرگذاری و نقش آفرینی می پردازد.
نقش علم و آگاهی در عبادت راستین و همراه با معرفت به حدی بزرگ و حائز اهمیت است که عبادتگران فاقد علم هرگز از جایگاه خود هیچ حرکتی به سوی جاده های رشد و کمال برای نیل به مقصد فلاح و رستگاری ندارند و همواره در رکود و سکون و واماندگی به سر می برند. تمثیل بسیار عمیق و بیداری زای ذیل از امیر مومنان (ع ) توصیف کننده این حالت در عبادت کنندگانی است که از علم و آگاهی بی بهره اند و ذکر و پرستش و نماز و مناجاتشان آمیخته به جهل و نادانی است و هرگز نمی خواهند به دانایی و آگاهی در عبادت نائل آیند تا به این وسیله به معرفت و شناخت و بینش در پرستش حضرت حق دست یابند :
« المتعبد بغیر علم کحمار الطاحونه یدور و لایبرح من مکانه »
« عبادتگر بی علم و بینش همچون خر آسیاب است که همواره در یک جا می چرخد و گامی به پیش نمی رود . » (۹ )
این روایت عبادت کنندگان فاقد علم و آگاهی را به خر آسیاب تشبیه می کند. خر آسیاب به گرد خویش می چرخد و هرگز حرکت رو به جلو ندارد و همواره در یک محدوده خاص و به صورت متوالی دور می زند تا به این وسیله گندم ها آرام آرام خرد شوند و به آرد تبدیل گردند. این حیوان به ساعتی می ماند که آن را کوک کرده اند و مرتب در حال کار کردن است و جز چرخش عقربه ها چیزی از آن مشاهده نمی شود. آیا برای ساعت و چرخش عقربه های آن می توان علم و شعوری قائل شد هرگز. به همین ترتیب خر آسیاب همواره به گرد خویش می چرخد و گامی به جلو نمی نهد و همچنان در رکود و سکون باقی می ماند. عبادتگری که از علم و آگاهی بی بهره است و نمی داند در مقابل چه کسی ایستاده و چه می گوید و حرکاتش از چه فلسفه ای برخوردار است و واژه ها و کلمات و عباراتی که بر زبان جاری می کند چه مفهوم و ژرفا و عمقی دارد در سکون و ایستایی به سر می برد و همچون خر آسیاب همیشه به گرد خویش می چرخد و هیچ رشد و پیشرفت و بالندگی و کمالی برای او متصور نمی باشد.
تمثیل خر آسیاب نه برای هتک و توهین که برای رساندن حقیقت و انتقال درس و آموزش های لازم به مخاطب است که بداند عبادت و پرستشی که از علم و آگاهی تهی باشد به معرفت و شناخت که مایه اصلی هر عبادت است راه نمی یابد و چنین عبادتی به دلیل این ضعف و کاستی بزرگ علاوه بر این که مورد پذیرش درگاه حضرت احدیت قرار نمی گیرد از آثار ارزشمند و تحول زا نیز تهی است و عبادت گران را به تقرب الهی نمی رساند.
اکنون اگر به عرصه های حیات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی نظر افکنیم درمی یابیم که عبادت گران جاهل و فاقد آگاهی و بینش از آفات و آسیب های بزرگ جامعه و کشور اسلامی محسوب می شوند و به صورت یک « خطر » سلامت فکری و سیاسی را تهدید می کنند.
این عابدان جاهل و بدون بصیرت تا زمانی که در محدوده های زندگی فردی خود آرام گیرند و به عبادت سطحی خود اشتغال ورزند آفت و خطر به شمار نمی روند لکن وقتی از محدوده های زندگی فردی خودشان خارج شوند و پای در عرصه فعالیت های فکری و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی بگذارند و به اظهارنظر در این امور بپردازند آفات و خطرات رخ می نمایانند.
در موضوعات فکری و فرهنگی عابدان جاهل خود را به جریان های فکری و فرهنگی سطح اندیش و جمودگرا متصل می نمایند و به تهاجم علیه هر فکر و اندیشه جامع و نوین می پردازند و عالمان متفکر و مبتکر اسلامی را مورد یورش قرار می دهند و توهین و بی حرمتی علیه آنان را به اوج می رسانند و بسیار سهل و آسان این بیدارگران الهی را تکفیر می کنند!
در مسائل سیاسی عابدان جاهل ملعبه دست جریان ها سیاسی و احزاب و جناح های ماجراجو و آشوب آفرین قرار می گیرند و به صورت مزدوران بی جیره و مواجب به فعالیت و تلاش برای آنان روی می آورند و هر جا که این جریان ها و احزاب سیاسی اراده کنند به صورت یک « سیاهی لشکر » به حمایت های تند و حرکات خطرناک به نفع آنها همت می گمارند و در کسوت دیانت و لباس مسلمانی علیه دین مبین اسلام و مسلمانان مظلوم بلوا و آشوب به وجود می آورند.
افکار سطحی و قشری و عملکردهای تباه و مخالفت و هتک حرمت ها و جهل و جمودگرایی های عابدان جاهل از آنجا سرچشمه می گیرد که اینان عبادت های خود را بدون علم و آگاهی و شناخت انجام می دهند و به درستی نمی دانند که در مقابل چه کسی به پرستش ایستاده اند و چه می گویند و عباراتی که بر زبان جاری می کنند از چه مفهومی برخوردار است و حرکاتی که انجام می دهند چه آثار ارزشمندی را در فکر و دل و رفتار و سلوک انسان به وجود می آورد و از همین جا مشخص می شود که علم و آگاهی و شناخت از چه نقش مهم و زیربنایی در عبادت و پرستش خداوند برخوردار می باشد.
پی نوشتها :
۱ ـ نهج الفصاحه روایت ۱۹۰۱
۲ ـ همان منبع روایت ۳۲۷
۳ ـ همان منبع روایت ۲۰۱۹
۴ ـ نهج البلاغه حکمت ۵
۵ ـ همان منبع حکمت ۱۱۳
۶ ـ غررالحکم ج ۱ ص ۴۲
۷ ـ بحار ج ۱ ص ۶۴
۸ ـ غررالحکم ج ۱ ص ۴۲
۹ ـ الحیاه ج ۱ ص ۲۰۴
منبع : پایگاه نور پرتال
