گره‏گشائى از کار مردم

  دوست داشتنى ترینِ خلق پیش خدا کسى است که به مردم نفع برساند یا خانواده اى را خوشحال کند یا با برادر مسلمانش به خاطر برآوردن حاجتش راه برود.
انسان اجتماعى همیشه نیازمند یارى و مساعدت همنوعان خود مى باشد و این مسأله اى است که عقل به آن حکم مى کند و احتیاج به دلیل و برهان ندارد چرا که از بدو خلقت تا به حال بر همگان از روى تجریه ثابت شده است.
گرچه قدرت و امکانات همه یکسان نبوده و متفاوت مى باشد، ولى نیازمند بودن تنها به مال و منال و ثروت نیست زیرا ممکن است کسى از نظر مالى و قدرت بدنى یا سیاسى و غیره هیچ احتیاجى به دیگران نداشته باشد اما از نظر عاطفى، فنّى، خدماتى و ادارى و نصیحتى و امثال اینها بى نیاز نباشد.
به عنوان مثال اگر کسى پست و مقامى در اداره اى دارد، ارباب رجوعى که به او مراجعه مى کنند حتما به خاطر نیازى است که به دست آنها حل خواهد شد اینجاست که مسئول ادارى در صورت توانائى و قدرت بر رفع نیاز باید به وظیفه ملّى و میهنى و مذهبى خود عمل کرده و مشکل دیگران را حل نماید و به خاطر یک امضا(البته طبق قانون و مقررات) مدتى طولانى کسى را اسیر نکند. پس همیشه نیاز و احتیاج، مالى نیست، گاهى بدنى و گاهى ادارى و فنّى و.... است.
لذا بشر باید نیاز همنوعان خود را برآورده و رفع نماید و این مطلب در تمام مکاتب و ادیان الهى و کل جامعه بشرى بوده و هست. اما اسلام که یک دینِ کامل فطرى و الهى است، رفع نیاز و مشکلات و گرفتارى انسانها را یکى از برنامه هاى بنیادى و اساسى خود اعلام کرده و نه تنها به اجر و پاداش دنیوى و اخروى اجراکنندگان این برنامه حیاتى و انسانساز اشاره مى کند، بلکه مسئولیت هرکس را در حد توان خود تعیین کرده و چگونگى برآوردن حاجات مردم را بیان مى کند و عدم رفع نیاز(در صورت توانائى) را زشت شمرده و آن را محکوم و وعده عذاب الهى را مى دهد. زیرا در اسلام علاوه بر حقوق واجبه از قبیل خمس و زکات، حقوقى هم بر عهده ثروتمندان و صاحبان قدرت گذاشته شده است. و لذا بر ثروتمندان دستور مى دهد: پس از تأمین نیازهاى ضرورى و گاه نیمه ضرورى، دست از مصرف گرائى و اسراف بردارند و بخشى از امکانات مالى خود صرف رسیدگى به ضعفا کنند.
امکانات بیشتر، مسئولیت سنگین تر
اگر در جامعه، کسانى هستند که نیاز مالى دارند، در مقابل، کسانى هم هستند که مى توانند به دیگران کمک کنند و بدینجهت است که وظیفه ثروتمندان سنگین تر مى شود چرا که همیشه وظائف؛ بر اساس امکانات تعیین مى شود مثلاً در جامعه، ما مى بینیم وقتى هزاران دختر و پسر جوان، هر یک چشم انتظار دو سه میلیون تومان پول هستند تا عروسى شان را راه بیاندازند، چگونه روا است یک ثروتمند صد میلیون تومان فقط صرف برگزارى مراسم ازدواج دخترش یا پسرش کند! کسى که هر ماه میلیونها تومان درآمد دارد، چطور مى تواند ادّعا کند که با چند مورد انفاق کوچک و احسان و صدقه، وظیفه دینى خود را در برابر فقرا و محرومان جامعه انجام داده است؟!
در روزنامه کیهان، تحت عنوان «جزئیاتى از یک عروسى استثنائى در حاشیه ورامین» مى خوانیم:
بزرگترین عروسى با ۵ هزار میهمان در کوچک ترین روستاى جنوب شرقى ورامین برگزار شد. در این مراسم پرزرق و برق که در زمینى به مساحت ۲۰ هزار متر مربع و با چادرهائى که هزینه آن حدود ۵ میلیون تومان بود، برگزار شد، حدود ۲۰۰ رأس گاو و گوسفند ذبح شد. یکى از مدعوّین با بیان اینکه در شب حنابندان نیز این زوج حدود ۲۸۰۰ میهمان داشتند، افزود: در این مجلس عروسى که برخى از مسئولان نیز حضور داشتند، بیش از ۶۰ میلیون تومان هدیه براى عروس و داماد جمع آورى شد. و....
یکى از ساکنان این روستا با ابراز تأسف از اینگونه مجالس به مشکلات مردم این روستا و روستاهاى اطراف اشاره کرد و گفت:
در همین روستا و روستاهاى اطراف و همجوار، جوانان تحصیلکرده به علت بیکارى و نداشتن تمکن مالى همچنان در آرزوى کار و ازدواج هستند. وى افزود: تا آنجایى که اطلاع دارم و روزنامه ها و تلویزیون هم اعلام کرده بودند، تا پایان شهیور سال ۸۴ حدود ۴هزار جوان با مدرک لیسانس و فوق دیپلم و دیپلم در منطقه ورامین بى کار بودند حالا خودتان قضاوت کنید درحالى این عروسیهاى پرزرق و برق و مجلّل برگزار مى شود که بعضى از دختران و پسران براى هزینه چند صد هزار تومان ازدواج، سرگردان این بانک و آن بانک و این صندوق و آن صندوق هستند»(۱).
احادیثى که از رهبران معصوم ما، در زمینه کمک به دیگران و رفع نیاز از آنان وارد شده، شامل آن کسى است که بتواند حاجتى از دیگرى را برآورد چه از لحاظ مالى و چه از لحاظ معنوى مانند نصیحت، مشکل ادارى، اجتماعى و... چنانکه پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مى فرماید:
«مؤمنان برادران یکدیگرند که بعضى از آنان نیازهاى بعضى دیگر را رفع مى کند و خداوند هم نیازهاى او را برآورده مى کند. از بهترین اعمال این است که انسان مؤمنى را شاد، یا گرسنگى را از او دفع کند و از غصه برهاند یا قرض او را ادا کند یا به او لباس بدهد»(۲).
همچنین در ادامه مى فرماید:
«مردم به منزله عیال خداوند مى باشند، دوست داشتنى ترینِ خلق پیش خدا کسى است که به مردم نفع برساند یا خانواده اى را خوشحال کند یا با برادر مسلمانش به خاطر برآوردن حاجتش راه برود، این عمل از اعتکاف دو ماه در مسجدالحرام بهتر است»(۳).
آنچنانکه از دستورات رهبران دینى ما استفاده مى شود، گره گشائى و رفع نیاز از نیازمندان و برادران دینى باید تبدیل به یک ارزش و یک فرهنگ عمومى شود که همه سعى در برآوردن حاجات مردم باشند چنانکه امیرالمؤمنین على علیه السلام در این باره به کُمیل مى فرماید:
«اى کمیل به خانواده ات دستور ده در تحصیل مکارم اخلاق بکوشند و حتى در تاریکیهاى شب به برآوردن حاجات مردم و رفع گرفتارى هاى آنها بپردازند، سوگند به خدائى که جانم در دست اوست، هیچ کس بر دل انسان مؤمنى سرور و شادمانى وارد نمى کند مگر آنکه خدا از این عمل خیر یعنى سرور و شادمانى، مایه لطفى مى آفریند که در موقع نزول بلا و به هنگام گرفتارى سریعتر از سیلاب در سراشیبى، به یارى او مى رسد و او را نجات مى دهد(۴).
کیفیت برآوردن حاجت
چگونگى و کیفیت انجام هر کارى مهم تر از خود آن کار مى باشد مخصوصا کارهائى که جنبه معنوى و الهى داشته باشد مانند احسان کردن که پنهانى آن بهتر از آشکارش مى باشد و همچنین در نظر گرفتن شخصیت و شأن و منزلت اشخاص. و از جمله کارهائى که کیفیت در انجام آن حرف اول را مى زند، رفع نیاز نیازمندان است که اگر درست انجام نشود، ممکن است آبروى اشخاص به خطر بیفتد و آن کار الهى لوث شود و اجر و پاداش کمتر یا اصلاً نداشته باشد. مگر جنبه تبلیغى یا آموزشى داشته باشد که در آن صورت آشکارا باشد بهتر است. تا دیگران هم یاد بگیرند و این سنّت سنه اسلامى به آیندگان منتقل شود.
امام صادق علیه السلام مى فرماید:
«...احسان و نیکى کامل نمى شود مگر به سه خصلت: تعجیل در انجام دادن آن، کوچک شمردن آن و پنهانى انجام دادن آن. اگر زود انجام دادى، بر اهلش گوارا و شادى آفرین خواهد بود و اگر نیکى خود را کوچک شمردى، در واقع پیش خدا آن را بزرگ کردى و اگر پنهانى انجام دادى، نیکى و احسان خود را تکمیل نموده اى. و هنگامى که برادرت از تو سئوال و درخواست نیازى کرد، فورا حاجت او را برآورده کن پیش از آنکه از کمک و یارى تو بى نیاز گردد»(۵).
اسلام آن قدر در این مسأله پیش مى رود که نه تنها دستور مى دهد هرچه زودتر به همنوع خود کمک برسان، بلکه مهم تر از آن، مى فرماید: «پیش از آنکه برادرت از تو سئوال کند، حاجتش را برآور و نیازش را رفع کن. چنانکه آن حضرت مى فرماید:
«خداوند به نیکى و خدمت به دیگران، هنگامى پاداش مى دهد که سئوال نکرده صورت بگیرد و حاجتش برآورده شود اما اگر سئوال کرد، ممکن است عرق خجالت در پیشانى او نقش بندد و صورتش سرخ شود. در صورتى که نمى داند آیا تو حاجت او را برآورده مى کنى یا نه، در این صورت قسم به خدا بازهم قسم به خدا اگر تمامى دارائیت را به او بدهى، کفایت نمى کند»(۶).
معلوم مى شود به خطر انداختن آبروى اشخاص به هیچ وجه جایز نیست و باید عِرض مردم محترم شمرده شود مخصوصا اشخاصى که آبرومند و عفیف هستند، شخصیت آنها را باید در نظر گرفت چرا که شأن و منزلت افراد متفاوت است چنانکه خداوند در قرآن مجید مى فرماید:
«یَحْسَبُهُمُ الجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النّاسَ اِلحافا...»(۷). «... و از شدت خویشتن دارى، افراد ناآگاه آنها را بى نیاز مى پندارند، اما آنها را از چهره هایشان مى شناسى، و هرگز با اصرار از مردم چیزى نمى خواهند، این است مشخصات آنها....».
یعنى اشخاص آبرومند سخنى نمى گویند ولى در قیافه و چهره آنها نشانه هائى از درد و رنج درونى هستند که افراد فهمیده متوجه مى شوند و نیز آنها با اصرار از مردم چیزى نمى خواهند چون مى دانیم که نیازمندان عادى(قطع نظر از سائلان حرفه اى) معمولاً اصرار در سئوال مى کنند ولى کسانى که آبرومنداند، حتى سئوال هم نمى کنند چه رسد به اصرار، لذا باید افراد توانا به فکر آنان باشند و نگذارند حیثیت آنها به خطر بیفتد.
در این شماره به رفع نیاز همنوعان و کیفیت آن و اینکه هرکس امکانات بیشترى دارد، مسئولیت او هم سنگین تر است، اشاره شد و اما اینکه اگر کسى قدرت بر خدمت و کمک دارد و نمى کند و چه کیفرى در انتظارش مى باشد و اجر و پاداش کسانى که یارى مى کنند و گرهى از مشکلات مردم را مى گشایند چیست؟ انشاءا... در شماره آینده.
ادامه دارد

منبع:
۱. روزنامه کیهان، مورخه ۳۰ آبان ماه ۱۳۸۴، روز دوشنبه، با کمى تلخیص.
۲. «المُؤْمنُون اِخوهٌ یقضىِ بعضهم حوائجَ بعضٍ، فیقضى اللّه لهم حاجتهم...».بحارالأنوار، ج۷۴، ص ۳۱۶، کتاب العشره، باب قضاء حوائج المؤمنون، ح۷۳.
۳. همان.
۴. «یا کُمیل: مُر أهلک أن یسعوا فى المکارم و یدلجوا فى حاجه مَن هو نائم فوالّذى نفسى بیده ما أدخل أحد على قلب مؤمن سرورا الاّ خلق الله من ذلک السرور لطفا فإذا نزلت به نائبه کان أسرع الیها من السیل فى انحداره حتى یطردها عنه کما یطرد غریبه الإبل» همان، ص ۳۱۴.
۵. «... لا یتمُّ المعروف الاّ بثَلاثِ خصالٍ: تعجیله، تصغیره و ستره. فإذا عجّلته هنّأته و إذا صغّرته عظّمته و إذا سترته أتمَمته. و رُوى: إذا سألک أخوک حاجهً فبادِرْ بِقضائها قبلَ استغنائه عنها» . همان، ص ۳۱۳ و ۳۱۴.
۶. «... جزىَ اللّهُ المعروف إذا لم یکن یبدأ عن مسألهٍ فأمّا إذا أتاک أخوک فى حاجهٍ کادَ یرى دمه فى وجهه مخاطرا لا یدرى أتعطیه أم تمنعه فواللّه ثم واللّه لو خرجتَ له من جمیع ما تملکه ما کافیته» همان، ص ۴۱۴.
۷. بقره: ۲۷۳.