«بیشتر عالمان، دین را مجموعه اى از آموزه ها و دستورهایى تعریف کرده اند که خداوند از راه پیامبران براى هدایت بشر فرستاده است. این آموزه ها شامل سه بخش [باورها]، [اخلاقیات] و [احکام] است.
دین دارى نیز عبارت است از پاى بندى فرد به دینِ پذیرفته خویش. این پاى بندى در مجموعه اى از باورها، احساس ها، کارهاى فردى و جمعى که گرد خداوند (امر قدسى) و ارتباط ایمانى با اوست، سامان مى پذیرد».
برخى از اندیشمندان غربى مانند گلاک و استارک با بررسى پژوهش هاى دینى، دین دارى را در بردارنده جنبه هاى زیر دانسته اند:
۱. جنبه اعتقادى یا باورهاى دینى.
۲. کارهاى دینى که شامل شعایر و مناسک و پرستش و دعاست.
۳. بُعد تجربى دین که در موقعیت هاى برتر ایجاد شده، فرد، خود را با شعور برتر رو به رو مى بیند.
۴. دانش دینى (آگاهى فرد مؤمن از دین پذیرفته او).
۵. پى آمدها (این بعد از دین بر رفتار روزمره و غیردینى افراد اشاره مى کند.)
از دیدگاه این دو دانشمند در همه دین ها با وجود تفاوت هایى که در امور جزئى وجود دارد، عرصه هاى مشترکى به چشم مى خورد که دین دارى در آن آشکار مى شود. این عرصه ها شامل جنبه هاى اعتقادى، کارهاى دینى، فکرى، عاطفى و پى آمدهاى است.
علامه محمد تقى جعفرى تقسیم بندى گلاک و استارک را از دین دارى، یکى از عالى ترین تقسیم بندى ها مى داند و توجه آن را براى پژوهشگران ضرورت درجه اول دانسته است.
دین دارى تنها به اعتقاد نیست، بلکه به عمل نیز نیاز است و بدون آگاهى از دستورهاى دینى نیز نمى توان از آسیب هاى بى دینى در امان بود.
نقش دین در کاهش جرم و کج روى اجتماعى
یکى از عواملى که در پیش گیرى و یا کاهش جرم و کج روى اجتماعى، تأثیر بسزایى دارد، دین دارى و ایمان به خداوند است «هنگامى که آدمى دور از چشم آشنایان، همسایگان و دیگران است، نه قانون و نه افکار عمومى و نه هیچ چیز اجتماعى دیگر، کارهاى وى را کنترل نمى کند، بلکه در این حالت، کنترل کار در پرتو ایمان به قدرتى صورت مى گیرد که در همه مکان ها و زمان ها شاهد آدمیان است و به رفتار پسندیده و نیک پاداش مى دهد و بدى و گناه را مجازات مى کند».
نویسنده دیگرى در این باره مى نویسد:
«پرورش درست مذهبى که بر مبناى علمى استوار باشد و داشتن ایمان کامل، بزرگ ترین عامل بازدارنده جنایى است».
همچنین فروید و رایزمن معتقدند:
عواملى وجود دارند که انسان را به طور درونى از کارهاى نامشروع و خلاف باز مى دارند. یکى از مهم ترین این عوامل دین است. دین با ایجاد یک سامانه کنترل درونى قوى در انسان ها آنها را از انجام دادن کارهاى خلاف و نامشروع باز مى دارد و سبب مى شود که آدمیان خود را از لحاظ درونى کنترل کنند. این، قوى ترین و مؤثرترین کنترل است، آن هم بدون هزینه نیروى انتظامى.
به عقیده علامه طباطبایى نیز:
هر چند قوانین و مقررات عادلانه اى وضع شود و احکام جزئى سخت و تهدیدکننده هم وجود داشته باشد، در عین حال، جلوى تخلف و ارتکاب جرم را جز به وسیله اخلاق فاضله انسانى نمى توان گرفت. قوانین و مقررات، از تخلف و نافرمانى در امان نمى ماند مگر اینکه بر پایه اخلاق فاضله انسانى قرار داده شود و اخلاق نیز نمى تواند سعادت انسانى را تضمین کند و او را به کارهاى شایسته وا دارد، جز در صورتى که متکى بر توحید [دین توحیدى] باشد.
در پرتو دین دارى به گونه اى انسان پرورش مى یابد که وى نه تنها در حضور دیگران، بلکه در خلوت نیز از جرم و گناه مى پرهیزد.
برخى از آموزه هاى دینى و نقش آنها در پیش گیرى از جرم
۱. یاد خدا
یکى از پیام هاى دین، یاد خداست. یاد خدا و حاضر و ناظر دانستن او به سبب حیامند ساختن انسان، وى را از بزه ها و جرم ها باز مى دارد و به روح او ایمنى مى بخشد.
استاد شهید مرتضى مطهرى در این باره مى گوید:
هر اندازه که ایمان مذهبى انسان بیشتر باشد، بیشتر به یاد خداوند است و هر اندازه که انسان به یاد خداوند باشد، کمتر معصیت مى کند. معصیت کردن و نکردن، دایر مدار علم و آگاهى نیست، بلکه دایر مدار غفلت و تذکر است. به هر اندازه که انسان غافل باشد، یعنى خداوند را فراموش کرده باشد، بیشتر معصیت مى کند و هر اندازه که خداوند بیشتر به یادش بیاید، کمتر معصیت مى کند. عصمت، نهایت درجه ایمان است و ایمان به هر اندازه که بیشتر باشد، انسان بیشتر به یاد خداوند است. اگر کسى دائم الحضور باشد و همیشه خداوند در نظرش باشد، طبعا هیچ وقت گناه نمى کند. البته ما یک چنین دائم الحضورى غیر از معصومین علیهم السلام نداریم... و عبادت براى این است که انسان زود به زود به یاد خداوند بیفتد و هر چه که انسان بیشتر به یاد خدا باشد، بیشتر پاى بند اخلاق و حقوق خواهد بود.
اگر حس کنیم که چشمانى همیشه بیدار، همواره مراقب ماست، شرم حضور او ما را از هر آنچه سبب ناخشنودى اوست، باز مى دارد.
۲. وضع قوانین استوار و مطمئن
یکى از کارکردهاى دین در پیش گیرى از جرم و بزه، وضع قوانین سازنده و استوار است که از جمله آنها مى توان به امر به معروف و نهى از منکر اشاره کرد.
امر به معروف و نهى از منکر، یکى از اصول عملى پیشرفته دین اسلام است که همانند نماز و روزه و حج بر مسلمانان واجب است. عملى شدن این اصل در جوامع اسلامى، ساز و کار بسیار نیرومندى براى کنترل کج روى هاى اجتماعى به وجود مى آورد.
در واقع، دین اسلام با سفارش به امر به معروف و نهى از منکر، افراد دین دار را موظف مى کند در برابر رفتار مجرمانه افراد احساس مسئولیت کنند و سکوت اختیار نکنند و با گفتار و رفتار مناسب پاسدار فضیلت ها و نیکى ها در جامعه باشند و از گسترش هر گونه هنجارشکنى و کج روى و جرم و بزه در اجتماع پیش گیرى کنند.
بى گمان، اگر دو واجب امر به معروف و نهى از منکر به درستى، صورت مى گرفت، اکنون از بسیارى از جرم ها و بزه ها خبرى نبود و دامان جامعه از بسیارى از آلودگى هاى برخاسته از تبه کارها پاک بود.
در جامعه جرم ها و بزه هاى فراوانى رخ مى دهد؛ زیرا دیگران در برابر آن ها احساس مسئولیت نکرده و در نتیجه امر به معروف و نهى از منکر نمى کنند.
۳. پرورش وجدان یا نفس سرزنش گر
یکى از کارکردهاى دین براى رویارویى با کج روى و پیش گیرى از جرم، بیدار نگه داشتن و پرورش وجدان یا همان نفس سرزنش گر هست که بعضى از دانشمندان اخلاق آن را وجدان اخلاقى یا پلیس مخفى نیز مى نامند. ویژگى این نفس این است که صاحبش را در صورت انجام گناه و جرم، زیر تیغ سرزنش قرار مى دهد و در نتیجه، سبب پشیمانى او مى شود و زمینه را براى رها کردن خلاف کارى ها آماده مى سازد. اهمیت این نفس تا آن جاست که خداوند در قرآن به آن سوگند یاد مى کند و مى فرماید: «وَ لا اُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوّامَه ؛ و سوگند به نفس لوامه [و سرزنش گر ]». (قیامت: ۲)
اگر نهال وجدان آدمى همواره بر اثر دستورهاى دینى آبیارى شود، میزان گناه و جرم آدمى به کمترین اندازه ممکن خواهد رسید.
اگر عامل درونى - همانند وجدان - به بانگ بیدار باش و سرزنش آدمى در برابر لغزش هایش بر نخیزد، از دست عوامل بیرونى همانند موعظه، قانون، شرم از آبرو، چه بر خواهد آمد؟
۴. باور به روز رستاخیز
دین در دین داران این باور را پدید مى آورد که زندگى انسان منحصر به دنیاى کنونى نیست، بلکه سرانجام او به جهانى دیگر به نام رستاخیز و معاد پایان مى یابد؛ روزى که در آن تنها، مهمان عملکردهاى خویش خواهد بود و آنچه را از نیک و بد انجام داده، خواهد دید.
علامه طباطبایى در این باره مى فرماید:
انسان معتقد به معاد، مى داند که اعمالش همواره تحت کنترل و ظاهر و باطن اعمالش پیش خداى دانا و بینا روشن است و روزى را در پیش دارد که با کمال دقت به حساب وى رسیدگى خواهد شد. این عقیده، کارى را در انسان انجام مى دهد که از دست صد هزار پلیس مخفى و مأمور آگاهى بر نمى آید؛ زیرا همه آنها از بیرون کار مى کنند و این نگهبان، نگهبان داخلى است که هیچ سرّى را نمى توان از وى پوشانید.
همین طور پترسون و دوستانش بر این باورند که:
در ادیان، اعتقاد به جاودانگى و کسب آمادگى براى آن مشوّق و ممدّ فعل اخلاقى است. سخن گفتن درباره رستاخیز و قیامت، در واقع سخن گفتن درباره قدرت فائق آمدن بر گناه و رهایى انسان از گناه است.
به هر حال، دین با تبشیر و انذار و تأکید بر این نکته که انسان پاداش یا کیفر کارهاى نیک و بد دنیوى را در روز رستاخیز خواهد دید، انسان را ترغیب مى کند که مراقب رفتارهاى خویش باشد و خود را از لغزش ها و جرم ها که سبب گرفتارى او در روز رستاخیز خواهد شد، باز دارد.
فرهنگ سازى درباره باورمندى به روز رستاخیز، یکى از عوامل سالم سازى جامعه از ارتکاب جرم و بزه است.
دلیل کج روى برخى به ظاهر دین داران
«گاهى دیده مى شود برخى افرادى که دم از دین دارى مى زنند، به گناه دست مى یازند و مرتکب جرم مى شوند. این گونه افراد در واقع دین دار نیستند و درک درستى از دین و مبانى آن ندارند. آنها یا از روى تقلید و از سر هم رنگى با جماعت مراسمى انجام مى دهند، ولى روح دینى ندارند یا انسان هایى ریاکار و دورو هستند. آنها به سبب ترسى که از مردم دارند یا به سبب طمعى که به مال مردم مى ورزند یا به علت ضعف در شخصیت شان، وضع ظاهر و قیافه و رفتار و کردار خود را در جامعه دین داران، شبیه دین داران مى سازند که بتوانند اعتماد مردم را جلب کنند و خواسته هاى حیوانى و پست خود را در زیر پوشش دین و مذهب ارضا کنند. این در حالى است که دین دار واقعى، حتى در سخت ترین شرایط نیز از مرز تقوا و عفت و پاکى تجاوز نخواهد کرد».
منبع : پایگاه مذهبی سبطین
