درجات قاريان قرآن

قاريان قرآن، برحسب خلوص، تدبر، تأثير پذيري و خضوعشان ( نسبت به قرآن ) در مراتب و درجات متفاوتي قرار دارند. بزرگان علم اخلاق و عرفان، از جمله ملامحسن فيض کاشاني و ملااحمد نراقي، براي تلاوت کنندگان قرآن، سه درجه و مرتبه در نظر گرفته و متذکر شده اند که يکي از آداب تلاوت، سعي در ترقي و رسيدن به درجات بالاتر است.
مرتبه ي اول: قاري خود را در حالتي تصور کند که گويا در برابر پروردگار ايستاده و به تلاوت قرآن مشغول است، و خدايتعالي به او نظر مي کند و کلام او را مي شنود.
بديهي است حال چنين بنده اي که خود را در حضور مولا مي بيند، حال تضرع و زاري و ناله است.
مرتبه ي دوم: قاري چنان در قلب خود مشاهده نمايد که گويا خداوند بزرگ او را مورد الطاف بي پايان خويش قرار داده، و به او امر و نهي مي کند.
وظيفه ي قاري در چنين حالت، خوف و شرمساري و سراپا گوش شدن است.
مرتبه ي سوم: قاري حتي ذره اي متوجه خود و تلاوت خود نباشد، و تمام هوش و حواس او متوجه صاحب کلام باشد. به طوري که گويا غرق در مشاهده ي جمال بي همتاي اوست.
بنابر قول بزرگان ياد شده (1)، مرتبه ي اول و دوم درجه ي اصحاب يمين، و مرتبه ي سوم درجه ي مقربين و صديقين، و خارج از اين مراتب، درجه ي غافلين است.
حالات معصومين (ع) به هنگام تلاوت
در سيره ي اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام، به موارد زيادي اشاره شده است که آن برگزيدگان خدا، به هنگام تلاوت قرآن، جز جمال زيبا و کلام شيرين دوست، چيز ديگري را نمي ديده و نمي شنيدند.
« نقل است که حضرت امام جعفر صادق (ع) مشغول نماز بودند که يکباره حالت خاصي به ايشان دست داد و مدهوش بر زمين افتادند.
وقتي آن حضرت بهوش آمدند، علت آن حالت را پرسيدند. فرمودند : آيه اي را با زبان قلبم آن قدر تکرار کردم که گويا آن را از صاحب کلام شنيدم. اندامم تاب ديدن قدرت او را نياورد، و از خود بيخود شدم. »(2)
بسياري از عالمان رباني و مؤمنان زاهد نيز، به هنگام تلاوت قرآن، به حالات خاصي مي رسند، که در اين باره نقل قول بسيار است.
« يکي از حکماء گفته: من همواره به تلاوت قرآن مشغول بودم ولي شيريني از آن احساس نمي کردم. تا اين که روزي چنان تلاوت مي کردم که گويا مي شنيدم که نبي اکرم (ص) آن را بر يارانش تلاوت مي فرمايد.
آنگاه از اين مقام هم قدم فراتر گزاردم، و هنگام تلاوت چنان بود که گوئي از جبرئيل مي شنيدم که بر پيغمبر (ص) تلقين مي کند. سپس خداوند متعال مرا به اين مقام رسانيده که گويا آيات شريفه را از متکلم آن استماع مي کنم، و چنان لذت مي برم که از وصفش عاجزم »(3)
مراتب قاريان در روز قيامت
به استناد احاديثي که در کتابهاي معتبر ذکر گرديده ، در روز قيمامت نيز ، قاريان قرآن ، بر حسب مقدار آياتي که تلاوت مي نمايند، در مراتب و درجات متفاوتي قرار مي گيرند .
ششمين نير فروزان برج امامت و عصمت، امام صادق (ع) فرمود:
« بر شما باد به تلاوت قرآن، که درجات بهشت مساوي است با عدد آيات قرآن. و روز قيامت به قاري قرآن گفته مي شود که بخوان و بالا برو، و او هر آيه که مي خواند يک درجه بالا مي رود.»(4)
از اميرمؤمنان علي عليه السلام نقل است که فرمودند:
« به قاري قرآن گفته مي شود بخوان و بالا رو، و آن را به تأني بخوان همچنان که در دنيا آن را به تأني مي خواندي. همانا عظمت مقام و درجه تو، در آخرين آيه ايست که مي خواني. »(5)
دسته بندي قاريان قرآن
در روايتي که از پنجمين امام معصوم حضرت باقر عليه السلام به ما رسيده است، ايشان قاريان قرآن را به سه دسته تقسيم نموده و انگيزه ي هر کدام را بيان فرموده اند.
« قاريان قرآن سه دسته اند:
اول - کساني که قرائت قرآن را وسيله امرار معاش و تقرب به ملوک و فزون طلبي نسبت به مردم قرار داده اند.
دوم - کساني که قرآن را مي خوانند، و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضايع کرده اند. خداوند امثال آنها را زياد نکند.
سوم - کساني که قرآن را تلاوت مي کنند، و با دستورات شفابخش آن، بيماري هاي قلبي و فکري خود را درمان مي کنند. شب ها با تلاوت قرآن مأنوس هستند و روزها در صحنه هاي زندگي از آنها الهام مي گيرند، و بخاطر انس با قرآن، پهلو از رختخواب ناز تهي مي کنند.
پس خداوند به برکت اين گروه از حاملان معارف قرآن، بلا را از اجتماعات دور مي کند، و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرود مي آورد. به خدا قسم که اين دسته در جامعه، از کبريت احمر کمياب ترند »(6)
پي نوشت ها:
1- در کتابهاي ارزنده « معراج السعاده » و « حقايق » .
2 و 3 - حقايق - تأليف ملامحسن فيض کاشاني .
4- وسائل، ج 2 - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .
5- مجمع البيان ، ج 1 ، ص 30 .
6- کافي ، ج 2 - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .