Quranın dəfi və ya tədrici nazil olmasından nə qədər keçir?
Qısa cavab
Quranın bir dəfəlik, Peyğəmbərin (s) qəlbinə nazil olması qədr gecəsində (ramazan ayının gecələrindən biri) olmuşdur. Bəzi ayə və rəvayətlərə nəzər saldıqda, bu ehtimalı vermək olur ki, qədr gecəsi həmin ramazan ayının igirmi üçüncü gecəsidir və Quranın (dəfi) bir dəfəlik nazil olması tədricən əlli altı gün besətdən sonra baş vermişdir.
Amma tədrici nazil olması barəsində, çoxlu ixtilaflar vardır, bunlardan ikisi daha artıq əhəmiyyət daşıyır:
1. Quranın tədrici nazil olması, besətə yaxın illərdə başlamış və Peyğəmbərin (s) ömrünün sonunadək uzadılmışdır. Məşhur nəzər əsasında, Peyğəmbər rəcəbin 27- də, milad iliyləsə fevralın 1- i 610- cu ildə Peyğəmbərliyə seçilmiş və hicrətin 11- ci ili səfər ayının 28- də vəfat etmişdir.
2. Baxmayaraq ki, bir neçə ayə Peyğəmbərin besəti zamanı nazil olmuşdur, ammaQuranın səmavi kitab olaraq tədrici nazil olması, besətdən üç il sonra qədr gecəsindən başlanmış və Peyğəmbərin ömrünün sonuna qədər olan müddətdə baş vermişdir.
Bunun üçündə, bunu nəzərə alsaq ki, biz 1007- ci ilin fevral ayındayıq, Quranın tədrici nazil olmasından neçə il keçməsini mübahisə edə bilərik.
Ətreaflı cavab
Quranın (dəfi) bir dəfəlik nazil olmasını bu qədər bilirik ki, qədr gecəsində nazil olmuşdur.[1] Qurani kərim buyurur: Ramazan ayı bir qydır ki, quran onda nazil olmuşdur.[2] Bəs qədr gecəsi də ramazan ayında qərar tutmuşdur. Amma ramazan ayının gecələrindən gansı biri qədr gecəsidir, dəqiq olaraq bilinmir və bu barədə də çoxlu ixtilaflarla üzləşirik.[3] Amma bu nəticəni almaq olar ki, hazırda olan ehtimallardan, igirmi üçüncü gecə qədr gecəsi olsun. Çünki çoxlu ayə və rəvayətlər bunu təsdiqləyir.[4] Baxmayaraq ki, bu mabarək işin baş verdiyi il məlum deyil, amma demək olar: Qədr gecəsi, Quranın nazil olduğuna Baxmayaraq, Peyğəmbərin uruc etdiyi gecə də hesab olunur; çünki Quran Allah yanında ümmül kitabdadır[5] və əgər insan uruc etməsə Quranı ümmül kitabda dərk edə bilməz.[6] Bundan başa düşürük ki, Quranın (dəfi) bir dəfəlik nazil olması Peyğəmbərin (s) bu kəmala çatmasından sonra olmuşdur. Bəs belə bir nəticə almaq olar ki, Quranın nazili Risalətin birinci ilində olmuşdur: yəni təqribən 56 gün besətdən sonra quran nazil olmuşdur.
Bu ədəd (rəcəb ayının 27) besətin müddətini və (ramazan ayının 23)- nü qədr gecəsi və beləliklə rəcəb və şəban aylarını 30 gün hesab etməklə bu nəticəni əldə edirik. Amma Quranın tədrici nazil olmasına nəzər saldıqda[7] ki, besət zamanına yaxındır, və besətin tarixində çoxlu ixtilaflar olduğu üçün,[8] Quranın tədricilə nazil olmasında da ixtilaflar yaradır.
Məşhur nəzər budur ki, islam Peyğəmbəri (s) rəcəb ayının 27- si milad iliyləsə 610- cu il fevralın birində Peyğəmbərliyə məbus olmuşdur[9] və bu zaman ələq surəsinin birinci beş ayəsi o həzrətə nazil oldu.[10] Bundan sonra isə Quranın sonrakı ayələri nazil olması Peyğəmbərin (s) həyatının sonuna qədər, igirmi üç il müddətində davam etmişdir.
Bəziləri belə qəbul edirlər ki, besət zamanı Quranın tədrici nazil olması, səmavi bir kitab olmasıyla fərqlidir. Onların nəzərində, baxmayaraq ki, ələq surəsindən beş ayə Peyğəmbərin (s) besəti zamanı nazil olmuşdur, amma o həzrət ümumi təbliğə məmur olmamışdır. O üç il gizli təbliğdən sonra ümumi təbliğə məmur olmuşdur.[11] Və bu müddətdən sonra idi ki, səmavi bir kitab olaraq nazil olub, kitab şəklin almış və bunun üçündə baxmayaraq Peyğəmbərin (s) besəti rəcəb ayında olmuşdur, amma, Quranın tədrici nazil olması, üç il bundan sonra və ramazan ayının qədr gecəsindən başlamışdır.[12]
Bu fikiri təsdiqləyən, quranın igirmi il müddətində nazil olmasını təsdiq edən rəvayətdir.[13] Bu əqidə və fikir əsasında.[14] Quranın səmavi kitab olaraq tədrici nazil olması, besətin dördüncü ilində, yəni təqribən üç il əlli altı gün besətdən sonra və Peyğəmbərin (s) həyatının sonuna kimi, yəni hicrətin on birinci ili səfər ayının 28- nə qədər olmuşdur. Bəs bu nəticə əldə olur ki, Peyğəmbərin (s) hicrətindən 1428 il keçmiş və Peyğəmbərin (s) besəti təxminən on üç il hicrətdən qabaq olmuşdur, əgər birinci nəzəri qəbul etsək, birinci ayənin nazil olmasından 1440 il keçir, və əgər ikinci nəzəri qəbul etsək, birinci ayənin nazil olmasından 1437 il keçmişdir.
Bunu nəzərdən qaçırmayaq ki, bəzi tarixçilərin verdiyi xəbərə əsasən, Peyğəmbərin (s) besəti milad iliylə 610- cu il fevralın biridir, və indi isə milad ilinin 2007- ci ilindəyik, birinci ayənin nazil olmasının müddətini mübahisə edə bilərik.
[1] - Duxan surəsi, ayə 3, Qədr, surəsi, ayə 1, Əlavə mütaliə üçün bax: əl- mizan, cild 8, səh 130- 134, cild 2, səh 14- 23, cild 13, səh 220- 221
[2] - Bəqərə surəsi, ayə 185
[3] - Bax: Tarixe Təbəri, cild 2, səh 300, sireye ibni Hişam, cild 1, səh 236, 239 və 240, Ayətullah Mərifət, Ət- təmhid fi ulumil- Quran, səh 100- 129, Ayətullah Xoyi, Əl- bəyan, cild 1, səh 224, Məcməul- bəyan, cild 9, səh 61 və cild 10, səh 518- 520 tarixe əbil- fəda, cild 1, səh 115, Tarixe yəqubi, cild 2, səh 17, Şeyx Tusi, Ət- tibyan, cild 9, səh 224, Məhəmməd ibni cərir Təbəri, Camiul- bəyan, cild 25, səh 107- 108, əl-mizan, cild 2, səh 29
[4] - Vəsailüş- şiə, bab 32, əz- əbvab əhkame rəməzan, cild 7, səh 262, hədis 16, Xisal Səduq, cild 2, səh 102, Məhəmməd Baqir höccəti, Pejuheşe dər tarixe Qurani kərim, səh 38- 62
[5] - Zuxruf surəsi, ayə 4
[6] - Bax: Ayətullah Cavadi Amili Təfsire Mozum, cild 3, səh 139- 153
[7] - İsra surəsi, ayə 106, Furqan surəsi, ayə 32, Məhəmməd surəsi, ayə 20, Tövbə surəsi, ayə 127, əlavə məlumat üçün bax: Əl- mizan, cild 2, səh 14- 23
[8] - Tarixe Yəqubi, cild 2, səh 17, Tarixul- xəmis, cild 1, səh 280- 281, Tarixe əbil Fəda, cild 1, səh 115
[9] - Pejuheşe dər tarixe Qurani kərim, səh 36, Biharul- ənvar, cild 18, səh 189, hədis 21, Furue Əl- kafi, cild 4, səh 149, hədis 1- 2, Vəsaliş- şiə, cild 7, səh 329, bab 15, əz əbvabe mənbud, əs- sirətul- hələbiyyə, cild 1, səh 230, Ət- təmhid fi ulumil- Qran, səh 100- 107
[10] - Biharul- ənvar, cild 18, səh 206, hədis 36
[11] - Hicr surəsi, ayə 94, Təfsir Qumi, səh 353, Biharul- ənvar, culd 18, səh 53, hədis 7 və səh 179, hədis 10 və səh 177, hədis 4 və səh 193, hədis 29, Tərcümeye Ayəti, cild 1, səh 379, Tarixe Yəqubi, cild 1, səh 343, Əs- sirətu ibn Hişam, cild 2, səh 28, Əl- mənaqib, cild 1, səh 40, Şeyx Tusi, Əl- ğeybət, səh 217
[12] - Bax: Məcməul- bəyan, cild 2, səh 276, Əl- itqan, cild 1, səh 40, təfsir kəbir imam Razi, cild 5, səh 85, l- mənaqib, cild 1, səh 150, Şeyx Mofid dər şərhe əqaide Səduq, səh 58, Seyyid Mürtəza dər cəvabe Əl- məsailut- tərbilisiyat –s- salisə, səh 403- 405
[13] - Əl- usul minəl kafi, cild 2, səh 286, hədis 6, Təfsir Əyyaşı, cild 1, səh 80, hədis 184, Səduq, Əl- etiqadat, səh 101, Biharul- ənvar, cild 18, səh 250, hədis 3 və səh 253, Əl- itqan, cild 1, səh 40, və 45, Təfsir şubbər, səh 350, Müstədrək, Əl- əhkam, cild 2, səh 610, Əsbabun- nuzul, səh 3, Əl- Bidayə vəl nihayə, cild , səh 4, Tarixe Yəqubi, cild 2, səh 18
[14] - Əlavə məlumat üçün bax: Ət- təmhid fi ulumil Quran, səh 100- 129
